Eindhoven zocht het stille midden

Waar asielopvang in de Brabantse plaatsen als Uden, Best, Berlicum en Roosendaal tot (soms gewelddadige) ongeregeldheden leidde, liet de gemeente Eindhoven anderhalf jaar geleden een online en fysieke raadpleging onder 3300 mensen over de asielopvang uitvoeren: wat is er volgens inwoners en vluchtelingen nodig om goed samen te leven? ‘We wilden het stille midden vinden.’

Welkom in Eindhoven

Op dinsdag 15 april spreekt de Eindhovense gemeenteraad over het raadsvoorstel ‘Welkom in Eindhoven’ over de opvang van asielzoekers in de gemeente. Dit voorstel kwam voort uit een grote raadpleging van inwoners over wat er volgens hen nodig is om goed samen te leven en wat de gemeente hiervoor moet regelen. Binnenlands Bestuur sprak wethouder Samir Toub (GroenLinks) en stadsgezant Janneke van Kessel (D66) over het proces en het grote contrast met de ongeregeldheden die de afgelopen weken in andere plaatsen in Noord-Brabant plaatsvond.

Politieke temperatuur

Toub ziet hierin het gevolg van de huidige ‘politieke temperatuur’ in de maatschappij. ‘Als de grootste landelijke partij deze taal bezigt, dan heeft dat effect op hoe mensen asielopvang in hun gemeente accepteren. Als staatssecretaris Eric van der Burg ons vraagt ons best te doen als samenwerkingspartner en coalities te gaan smeden, is dat anders dan een sfeer van: het ligt allemaal aan de vluchtelingen.’ Hij wijst ook op de tijdslijn van het beleid na de invoering van de Spreidingswet, waar Eindhoven voor de opvang van 1200 asielzoekers op de rol staat. ‘Logisch dat de plannen nu tot uitvoering komen. We zien wel dat vanuit de PVV wordt opgeroepen om ertegen te ageren. Dat is dan koren op de molen van bepaalde mensen.’

Het stille midden

Eigenlijk heel gek, vindt hij, want op een recente bewonersavond over asielopvang op de Karel de Grotelaan was er weliswaar ‘scherpte’ in de vragen en waren er ‘zorgen’ bij een deel van de mensen, maar we weten ook dat het stille midden bestaat.’ Daarom vroeg Van Kessel ook om te luisteren naar de stem van de inwoners, want het idee van de grote raadpleging kwam van de stadsgezant die ook over inwonersparticipatie gaat. ‘De stadsbrede raadpleging is ook gebruikt, omdat mensen die zich gemakkelijk uitspreken op die bewonersbijeenkomsten komen. Vaak zijn het usual suspects die hard van leer trekken. De anderen hoor je niet. Dat moeten we in ons achterhoofd houden.’

Nieuwe methode

Van Kessel zag het in de samenleving en wilde inzetten op innovatieve methodes om het stille midden te vinden, niet via traditionele participatie. ‘Deze nieuwe methode is nooit eerder toegepast op het thema migratie/vluchtelingen, maar is wel geschikt om op dit gepolariseerde onderwerp in te zetten. Het is een goede methode om de gematigde mensen te vinden. Dat hebben we stadsbreed gedaan. Dan zie je ook de inwoner op de stoel van de bestuurder en de extremen vallen me mee.’

Eensgezinde Eindhovenaren

Want wat bleek uit de online raadpleging? Inwoners zijn het eens over de vraag hoe Eindhovenaren en vluchtelingen moeten samenleven. Het belangrijkste vinden zij dat vluchtelingen zelfstandig zijn, de Nederlandse taal en cultuur kennen en werken of een opleiding volgen. Op en rond een opvanglocatie moet de gemeente voor veiligheid en leefbaarheid voor iedereen in de buurt zorgen. Verder vinden de Eindhovenaren het belangrijk dat zij kunnen meedenken over wat de gemeente moet regelen als er een opvanglocatie in hun buurt wordt geopend.

Fysiek spel

Uit de fysieke raadpleging, in de vorm van een spel, bleek dat deelnemers het belangrijk vinden dat de opvanglocaties schoon zijn en er genoeg te doen is voor kinderen en jonge vluchtelingen. Er is ook gesproken met Eindhovenaren met een migratieachtergrond, met een praktische opleiding, jongeren en vluchtelingen. Die specifieke doelgroepen zijn lastig te bereiken dus dat kostte extra inzet. Dat ging via een praktische methode, namelijk een spel. ‘We hebben daar gesprekken over gevoerd hoe we dat konden doen met praktisch opgeleiden’, vertelt Van Kessel. ‘Vluchtelingenwerk en het COA hebben ook meegewerkt, we gebruikten vijf verschillende talen. Er was een representatieve afspiegeling.’ Door het spel konden mensen op een laagdrempelige manier het gesprek aangaan met elkaar en beter elkaars afwegingen begrijpen: hoe kunnen we faciliteren om samenleven mogelijk te maken in plaats van alleen maar in de weerstand te gaan. Het is ook een goede manier om jongeren te bereiken. Dat is niet eerder zo gelukt.’

Niet extra belasten

De eensgezindheid viel op, vertelt Van Kessel. ‘Ook mensen met een wat negatievere grondhouding ten opzichte van vluchtelingen bleken de oplossingen te zoeken in dezelfde hoek. Ik vond dat frappant. Maar het werd de input voor ons beleid.’ Toub wijst erop dat discussies in het land vooral over locaties voor asielopvang gaan. ‘Daar kun je geen draagvlakonderzoek naar doen, want er is altijd een reden om geen opvang te organiseren. Niemand vindt asielopvang fijn: vluchtelingen zelf niet, bewoners niet, de gemeente niet. Daarom focussen we op het hoe.’ Voor de asielopvang en de locatie moet je als bestuur de verantwoordelijkheid nemen, vindt Toub. ‘Je gaat een wijk echt niet extra belasten. Als de pijn over de locatie eenmaal is weggeslikt, is de volgende stap: hoe gaan we dat dan doen? Daarover gaan we in gesprek met de wijk. En het gaat dan bijvoorbeeld over onze inzet op werk.’

Warm welkom en perspectief

De Eindhovense aanpak is nogal in contrast met het beleid van het huidige kabinet. Den Haag is dan ook vooral met zichzelf bezig, vindt Toub, en framet het onderwerp. ‘Mijn persoonlijke mening is dat dat beleid negatief en destructief is. Wij zoeken oplossingen als gemeenten en vinden die ook. Oplossingen om de opvangcrisis het hoofd te bieden. We halen ook successen, krijgen de mensen aan het werk. Dat is ook goed in het licht van het huidige personeelstekort. En dat laat zien dat er meer positiviteit op komt.’ Op een van de locaties is een pilot begonnen en daar zijn 150 van de 200 mensen aan het werk. ‘De anderen zijn kinderen en een ander deel doet vrijwilligerswerk. We zetten in op sociaal beheer en geloven in een unieke kans, een warm welkom en perspectief.’

Verantwoordelijkheid nemen

Het voortzetten van de pilot staat ook in de gemeenteraadsvergadering van dinsdag op de rol. Volgens Toub ziet het er goed uit en is er brede steun voor het raadsvoorstel. ‘Vanuit Den Haag krijgen we geen extra financiën, maar we lossen het op, zetten de schouders eronder. We moeten nu het goede voorbeeld laten zien aan Den Haag. We zetten een stap naar voren, omdat we vinden dat we een verantwoordelijkheid hebben. Gemeenten moeten verantwoordelijkheid nemen, want er is altijd een reden om geen asielopvang te doen.’ De raadpleging was anderhalf jaar geleden. Zou de uitkomst in dit tijdsgewricht niet dan anders zijn? Van Kessel verwacht dat die hetzelfde zou zijn. ‘We hebben het zo opgezet dat de uitkomst eigenlijk niet drastisch zou moeten verschillen, want het stille midden is nu gehoord. Dat waait niet mee met de politieke waan van de dag. Het is een hele robuuste manier van ophalen wat er speelt.’

Geen bank

De kosten voor het raadsvoorstel worden gedekt uit de reserve Gemeentelijke Opvang Ontheemden Oekraïne (1.438.000 euro). Het voorstel gaat ook over asielzoekers uit andere landen, maar Toub wijst erop dat er veel locaties voor Oekraïners zijn opgestart en goed zijn gefaciliteerd. ‘Er is geld over en dat is niet geoormerkt door het rijk. Onze opgave is breder, dus voor de volgende begroting mag het voor meerdere doelen worden ingezet. De gemeenteraad is daarmee akkoord gegaan. Het rijk zei: er komt een tijd van minder geld, dus het is ook een buffer. Nou, die gaan wij niet oppotten, want we zijn geen bank. Als het nodig is, dan staan we ervoor.’

Huisvesten in Eindhoven

Het plan is om de asielzoekers na al die investeringen uiteindelijk ook te huisvesten in Eindhoven. De gemeente heeft hierover een bestuursovereenkomst gesloten met het COA. ‘We willen niet verschillende verhuisbewegingen, dus dat mensen vanuit hier naar Zwolle moeten, want dat sluit niet aan bij wat het beste is voor de vluchteling. Het project heet “Welkom in Eindhoven”, dus ze worden deel van onze samenleving. Het COA vond dat best spannend, maar we zijn wel overeengekomen dat het grootste deel hier blijft.’

Woningaanbod vergroten

Dat betekent ook wat voor de woningmarkt die al onder druk staat met een stad in flinke groei, zoals met een ASML die in de regio uitbreidt. ‘Ja, de woningopgave is flink’, erkent Toub. ‘Daar zetten we stappen in door het aanbod te vergroten. We verdelen de schaarste. Dat is onze taak, dus dat gaan we gewoon doen.’ Hij weet dat de voorrang van statushouders onder druk staat. ‘Die prikkel is dan weg, maar we gaan ervoor staan. Veel mensen moeten doorstromen. En daarbij: andere gemeenten hebben hetzelfde probleem.’