Kritiek op besluit anoniem melden

Advocaten leveren kritiek op het ‘Besluit anoniem melden vermoedens van misstanden’ dat nog ter consultatie ligt. De term ‘vertrouwenspersoon’ vinden ze verwarrend. Bovendien is die onvoldoende opgeleid om anonieme meldingen te verwerken. ‘Met de huidige wettekst wordt de praktijk van amateurisme en statusgericht gedrag versterkt, wat uiteraard niet de bedoeling van de wettekst is.’

Van alles mis

Eigenlijk liep de reactietermijn op het besluit anoniem melden van vermoedens van misstanden tot 14 mei, maar deze is verlengd tot 6 augustus. Het gaf de advocaten Elise Bink en Martine Lem en de onderzoeker en rechtsbijstandverlener Caroline Raat de gelegenheid om te reageren op het besluit en zij hebben dat niet licht opgevat. Ze verwijzen ook naar een uitgebreidere online uitleg van hun punten, maar kort gezegd komt hun consultatiereactie erop neer dat het besluit geen schoonheidsprijs verdient. Eigenlijk geldt dat al voor de hele Wet bescherming klokkenluiders (Wbk), betogen zij in de uitgebreide reactie. ‘Hiermee is van alles mis, waardoor een deel niet in werking kon treden.’

Vergelijkbaar met advocaat

Maar over het ter consultatie liggende conceptbesluit zijn ze evenmin mals in hun kritiek. Ze wijzen op de bedoeling van een amendement van Pieter Omtzigt dat aan het besluit is toegevoegd, de zogenoemde ‘anonimiteitsbepalingen’, om ervoor te zorgen dat (anoniem) kan worden gemeld. Het gaat hier om een externe, goed opgeleide en beschermde ‘tussenpersoon’, vergelijkbaar met een advocaat. In zijn eerder uitgebrachte initiatiefnota heeft hij dit uitgelegd. ‘Ongelukkigerwijs is hiervoor de term “vertrouwenspersoon” gebruikt.’ In de AMvB is gekozen voor een zowel interne als externe, mogelijk niet goed opgeleide, functionaris die niet met een advocaat vergelijkbaar is, merken ze op. Ook is het een werkgever op grond van mensenrechtenverdragen verboden om de vrije keuze van rechtsbijstandsverleners in te perken, schrijven de drie, en heeft de aangewezen functionaris geen verschoningsrecht.

Verkeerde handeling en adviezen

De aangewezen functionaris, zoals bedoeld in de anonimiteitsbepalingen, zal mogelijk de melder schaden met verkeerde handelingen en adviezen, vrezen de juristen. Uit onder meer het jaarverslag van het Huis voor Klokkenluiders blijkt dat deze vaak ‘volstrekt onvoldoende kennis hebben van het complexe vakgebied’. Daarnaast opent de voorgestelde tekst de weg voor commerciële exploitatie door onvoldoende gereguleerde beroepen, zoals vertrouwenspersonen, compliance officers en softwareleveranciers. ‘Het probleem is dat vertrouwenspersonen en compliance officers vaak onvoldoende opgeleid en/of ervaren zijn om deze complexe taak uit te voeren.’ Met de huidige wettekst wordt ‘de praktijk van amateurisme en statusgericht gedrag’ versterkt, wat uiteraard niet de bedoeling van de wettekst is. Tot slot is de anonimiteitsbepaling in de bepaling over interne meldprocedures in de Wbk geplaatst, terwijl deze in de paragraaf over geheimhouding hadden moeten staan ‘om de beoogde gelding te garanderen’. ‘Dit kan alleen worden hersteld door een nieuw artikel 1d toe te voegen aan de Wbk.’

Contact met melder 'essentieel'

In andere consultatiereactie adviseert ook het Huis voor Klokkenluiders meer eisen te stellen aan de onafhankelijk functionaris bij wie een vermoeden van een misstand anoniem kan worden gemeld en de wijze waarop dit vermoeden kan worden gemeld. ‘Dat vergroot de kans op bruikbaarheid van de anonieme meldingen en de kans dat misstanden worden opgepakt.’ Volgens het Huis is het contact met de melder essentieel om te zorgen dat anoniem melden echt effectief is en er met de meldingen wat wordt gedaan. ‘Het met alle waarborgen omkleed vertrouwelijk melden of het anoniem melden biedt meer garanties voor het daadwerkelijk oppakken van een melding door een werkgever. Speciaal hiervoor ontwikkelde digitale systemen kunnen die waarborgen bieden.’

Wel heel terughoudend

Het Huis vindt verder dat de uitvoering van het amendement-Omtzigt in het besluit, ingegeven door de angst voor verzwaring van de uitvoeringslasten voor werkgevers, ‘wel heel terughoudend’ wordt aangepakt. ‘De vraag is of met een dergelijke summiere regeling niet aan het doel van de regeling voorbij wordt gegaan.’ Ook het gebruik van open normen bij de te stellen eisen aan functionarissen als ‘deskundig’ en ‘ervaring’ maakt volgens het Huis dat de anonieme meldingsprocedure ‘onvoldoende met waarborgen is omkleed’.

Verplicht digitaal systeem

‘Nu met een digitaal systeem het gemakkelijkst contact kan worden opgenomen met de melder en dit meer garanties geeft dat een melding daadwerkelijk wordt opgepakt, zou het verplichtstellen van een dergelijk digitaal systeem een optie kunnen zijn voor werkgevers vanaf een bepaalde grootte’, merkt het Huis verder op. De functionaris die de melding in ontvangst neemt zou dezelfde bescherming moeten genieten als de melder en geen verantwoording over inhoudelijke zaken hoeven afleggen aan de werkgever, vindt het Huis ook. ‘Zeker als de vertrouwenspersoon wordt aangewezen als functionaris waarbij het vermoeden van een misstand anoniem kan worden gemeld, is de bescherming van diens positie cruciaal.’