Klokkenluiders krijgen gratis rechtsbijstand

De drempel voor klokkenluiders om vermoedens van maatschappelijke misstanden in de werksfeer te melden wordt verder verlaagd. Per september 2022 kwamen zij al in aanmerking voor psychosociale ondersteuning bij Slachtofferhulp Nederland na doorverwijzing van de afdeling Advies van het Huis voor Klokkenluiders. Nu komt daar de juridische ondersteuning via de Raad voor Rechtsbijstand bij.

Nadelige effecten

De staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering, de minister voor Rechtsbescherming en het Huis voor Klokkenluiders hebben hiervoor een regeling getroffen. Dit betekent gratis rechtsbijstand of mediation voor klokkenluiders per vandaag, bijvoorbeeld als zij mogelijke nadelige effecten van hun melding merken of bij het voorkomen en de-escaleren van conflicten. De afdeling Advies van het Huis voor Klokkenluiders beoordeelt op basis van informatie die is verstrekt door de klokkenluider of sprake is van een redelijk vermoeden van een maatschappelijke misstand in de werksfeer zoals bedoeld in de Wet bescherming klokkenluiders.

Verwijzingsbrief

Als de afdeling tot de conclusie komt dat er extra of specialistische juridische ondersteuning nodig is, omdat mogelijk sprake is van benadeling of strafbaarstelling als gevolg van een melding van een vermoeden van een misstand, geeft de afdeling een verwijzingsbrief af aan de klokkenluider voor rechtsbijstand en/of mediation. Met deze verwijzingsbrief kan de klokkenluider zich bij de Raad voor Rechtsbijstand melden voor gesubsidieerde rechtsbijstand door een advocaat en/of een mediator. Er geldt geen inkomens- en vermogenstoets bij de toekenning van de rechtsbijstand en er wordt ook geen eigen bijdrage gevraagd.

Meldingsbereidheid verhogen

Eén van de doelen van deze regeling is het verhogen van de meldingsbereidheid. Volgens de Wet bescherming klokkenluiders is het niet meer verplicht om een melding eerst intern te doen, al is dat nog wel het advies van het Huis voor Klokkenluiders (hierna: Huis). Navraag bij het Huis leert dat mensen die op het punt staan om (intern) te melden ook eerst advies kunnen vragen bij het Huis. Als de adviseur denkt dat er bijstand van een advocaat nodig is, kan hij doorverwezen worden. ‘Hoe tijdiger je contact opneemt met het Huis, hoe beter. Je kunt zo ook voorkomen dat de zaak escaleert. Mocht benadeling dan toch gebeuren, dan heb je wel een advocaat of mediator nodig’, aldus een woordvoerder van het Huis.

Kom zo tijdig mogelijk

In de praktijk komen mensen pas bij het Huis als er een conflict dreigt. De woordvoerder wijst erop dat er in een organisatie ook vertrouwenspersonen zijn die kunnen adviseren, al komt dat niet overal tot volle wasdom. ‘Kom zo tijdig mogelijk hier. We kijken bij elke zaak, per geval, of het wel of niet een goed idee is om eerst intern te melden. Maar als de meldingsinstrumenten in zijn algemeenheid goed op orde zijn in een organisatie, dan kan de zaak vaak binnen de organisatie worden opgelost. Maar dat kan per geval verschillen.’

Altijd adviseren

Onlangs kwam een anonieme brief van ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken (BuZa) naar buiten die zich zorgen maakten over bemoeienis van premier Rutte en zijn departement met het beleid ten aanzien van het conflict Israël/Hamas. Of deze (anonieme) ambtenaren bijvoorbeeld ook in aanmerking kunnen komen voor gratis rechtsbijstand valt in zijn algemeenheid niet te zeggen, aldus de woordvoerder. ‘We kunnen altijd adviseren over waar je het beste terecht kunt, bij het Huis of  een autoriteit of toezichthouder.’ Ambtenaren en ander melders kunnen anoniem blijven als zij een ‘algemene’ vraag stellen, maar als zij het adviestraject ingaan, dienen zij zich wel bekend te maken bij het Huis. ‘Net als bij een vertrouwenspersoon. Het blijft dan ook net zo vertrouwelijk binnen het Huis.’

Juridische kosten

Eerder was er sprake van een fonds voor klokkenluiders, maar het Huis wijst erop dat dit instrument is gekozen als maatregel om daarin te voorzien. De regeling kent een looptijd van vier jaar en wordt gemonitord en na twee jaar geëvalueerd. De opbrengsten van de evaluatie worden gebruikt om te bepalen hoe de inrichting van de juridische ondersteuning voor klokkenluiders uiteindelijk het beste kan worden vormgegeven. ‘Als dit niet werkt, dan zou er ander instrument moeten komen.’ Voor de duidelijkheid: het gaat hier puur om juridische kosten, niet om een bijdrage om in levensonderhoud te kunnen voorzien bij baanverlies of gederfde inkomsten.

Moed nodig

Alexandra van Huffelen, staatssecretaris Koninkrijksrelaties en Digitalisering, is blij met dit resultaat voor klokkenluiders: ‘Een klokkenluider meldt namelijk iets in het maatschappelijk belang en mag er daarom niet alleen voor staan.’ Franc Weerwind, minister voor Rechtsbescherming stelt dat er moed voor nodig is om misstanden aan te kaarten. ‘Alleen dan kan er iets aan die misstanden worden gedaan. Daarom moeten we klokkenluiders beschermen en ze de juridische ondersteuning bieden die ze nodig hebben.’

Te vaak benadeling

Daar sluit Wilbert Tomesen, voorzitter van het Huis voor Klokkenluiders, zich bij aan. ‘We zijn heel blij dat we gehoor kunnen gaan geven aan een behoefte die we al jaren horen van klokkenluiders. Benadeling na het doen van een melding van een misstand, zien wij helaas nog te vaak gebeuren. Het is daarom noodzakelijk dat de mensen, die iets in ons aller belang hebben gedaan, en daarna in de problemen zijn gekomen, worden ondersteund met gratis juridische bijstand.’