Rotterdamse raad wil invloed op fraudeonderzoek

Volop emotie, verontwaardiging en vragen in de Rotterdamse gemeenteraad over onthullingen over mogelijke fraude en corruptie bij museum Boymans Van Beuningen en de dienst Stadsontwikkeling. De raad regelde dat het mee kan schrijven aan de opdrachtverstrekking aan het forensisch bureau dat het onderzoek gaat doen. Een eigen klokkenluidersregeling krijgt de gemeente Rotterdam nog niet.

Opdracht nog niet verstrekt

De Rotterdamse gemeenteraad neemt de (mogelijke) fraude- en corruptiezaken binnen het ambtelijk apparaat hoog op. Er waren zoveel vragen dat het debat twee keer met een half uur werd verlengd en uiteindelijk de actualiteitenraad werd geschrapt. De gemeenteraad liet zijn tanden even zien en stelde nog allerlei aanvullende vragen die het mee wil nemen in het forensisch onderzoek waartoe het college al opdracht had gegeven. Althans, dat stond in de eerste en de tweede collegebrief die het naar de raad had verstuurd na de publicatie in NRC over Boymans Van Beuningen en De Doelen en over Stadsontwikkeling. Tijdens het debat bleek dat deze opdracht echter nog niet is verstrekt, omdat het inkoopproces nog gaande is. De gemeenteraad ziet hierdoor ook kans om nadere vragen aan het onderzoek toe te voegen en het eveneens te begeleiden.

Geen eigen klokkenluidersregeling

Veel raadsleden waren geschokt door de ‘ernstige zaken’ die door het NRC-onderzoek aan het licht zijn gekomen, maar ook over het feit dat de raad dit via de media moest horen en niet al eerder van het college. ‘Waarom moet de baas van de stad dit via de krant vernemen?’, vroeg het GroenLinks-raadslid Marvin Biljoen zich af. Hij vertelde dat ambtenaren van de vuilnisdienst al vragen krijgen van mensen of fraude en corruptie ook bij hen spelen. ‘En dat integriteitsmeldingen niet worden opgepakt en je contract dan niet wordt verlengd.’ Het riep bij hem de vraag op hoe integriteitsmelders eigenlijk worden ondersteund in Rotterdam. ‘Ze worden verwezen naar het Huis voor Klokkenluiders. Maar waarom hebben we geen eigen klokkenluidersregeling?’

Topje van de ijsberg?

Ook fractievoorzitter Imane Elfilali (Volt) heeft zorgen over ambtenaren en de ruimte die zij voelen om zich uit te spreken. ‘Is er een klokkenluidersregeling? En hoe wordt die toegepast? Vier op de tien respondenten die een integriteitschending vermoeden hebben dit niet gemeld, hoorden we onlangs. Dat is schokkend. We moeten nadenken over de staat van de integriteit.’ Ze noemt beide kwesties schadelijk voor de stad en voor het vertrouwen in de politiek. Iets wat Biljoen ook al benoemde. ‘En is dit het topje van de ijsberg? Het is al de vierde fraudezaak in tien jaar waar we weet van hebben.’ En waarom waren de alarmbellen al niet veel eerder afgegaan? ‘Bijvoorbeeld toen twee wethouders al begin dit jaar al bekend waren met de kwestie?’ De directeur van Stadsontwikkeling heeft gezegd dat er aandacht nodig voor naleving processen, memoreert ze. ‘Ik lees dat als: we houden ons niet aan onze eigen regels.’

Verbazingwekkend en schokkend

Voormalig PvdA-wethouder en huidig fractievoorzitter Richard Moti lijkt het verstandiger om de Commissie tot Onderzoek van de Rekening (COR) een rol te geven bij de opdrachtverstrekking aan een extern bureau om zo de rol van belangenverstrengeling te vermijden. ‘Wij missen vraag: waarom heeft de melding in het memo in 2021 niet geleid tot een echt integriteitsonderzoek? Dat is afgedaan met een sfeer- en relatieonderzoek. Zijn de regels wel gevolgd? Hoe haalt een journalist dat wel naar boven?’ Het lijkt er volgens Moti op dat ambtenaren die een integriteitsmelding doen, niet serieus worden genomen. ‘Als we dat niet doen, dan kunnen er vreselijke dingen gebeuren. Dat zien we hier ook. Ik vind het verbazingwekkend en schokkend hoe dit is afgedaan.’ Hij wijst op de ambtenaren die hebben gemeld  en nu niet meer werkzaam zijn bij de gemeente. ‘Dat is een zorgwekkende zaak. Als je het gevoel hebt dat na een integriteitsmelding je contract niet wordt verlengd, dan zijn we heel ver van huis.’

Geen 'bedrijfje spelen'

Ook de actieve informatieplicht van het college komt onder vuur te liggen. ‘Als het interne onderzoek al klaar was in juni, waarom worden we dan pas nu geïnformeerd?’, vraagt SP-fractievoorzitter Theo Coşkun zich af. Hij noemt het zogenaamde ‘concern’ dat zich Rotterdam noemt. ‘Rotterdam is geen concern, maar een stad. De raad moet goed voor de stad zorgen. Stop met bedrijfje spelen. Dat is zeer gevaarlijk, zeker rondom vastgoed. Ambtenaren kunnen geen bedrijfje spelen.’ Hij noemt de dienst Stadsontwikkeling een ‘staat binnen de staat’ die niet bereid is de eigen leiding of het college te informeren. ‘We zouden de dienst moeten ontmantelen.’ Ruud van der Velden, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren, wil dat het onderzoek verder teruggaat in de tijd. ‘Hoe lang speelt dit al? Kijk ook naar het Wereldmuseum.’ Ook vraagt hij om aan mensen die op cruciale posities zaten in de ambtelijke organisatie te vragen waarom zij zijn vertrokken, zoals de oud-teamleider bedrijfsvoering.

Geen goed voorbeeld

‘Corruptie en fraude kun je nooit voor 100 procent voorkomen, maar je moet er wel naar handelen als je een melding krijgt’, vindt Leefbaar Rotterdam-fractievoorzitter Ingrid Coenradi. ‘Leidinggevende topambtenaren dienen het goede voorbeeld te geven. Dit is niet bepaald het goede voorbeeld. Hoe kijkt de ambtelijke top van Stadsontwikkeling hierop terug?’ Later noemt ze de bemoeienis van de burgemeester met het Wijkpaleis. ‘Dat neigt naar vriendjespolitiek. Als je banden hebt met de gemeente en je stuurt een mailtje, dan kan de burgemeester dit verontwaardigd doorzetten naar een ambtenaar. Klopt dit? Doet u dit vaker? Of sturen op Bibob-onderzoeken? Kunt u garanderen dat u geen enkele inhoudelijke bemoeienis heeft gehad met de aankoop van het pand.’

Vier vraagtekens 'intimiderend'

Het zijn deze opmerkingen waar burgemeester Aboutaleb als ‘gestoken als een wesp’ op reageert. Hij vindt het ten eerste gek dat niemand hem heeft gevraagd wat de ‘vier vraagtekens’ die hij naar een ambtenaar stuurde betekenen. ‘Ik wil hier iets van weten, betekent het.’ Het ging er niet om het Bibob-onderzoek tegen te houden. ‘Dat heeft ook gewoon plaatsgevonden.’ Er is een steekproef gehouden onder de 250 mensen die een obligatielening afsloten en mensen die er voor meer dan 10.000 euro in zaten werden sowieso onderzocht, dus ook de partijgenoot van Aboutaleb, oud-staatssecretaris Roel in ’t Veld. Coenradi kan zich echter voorstellen dat een ambtenaar zich geïntimideerd voelt als deze een dergelijke mail van de burgemeester krijgt. ‘Anders heb je een probleem. Dat neigt voor mij naar vriendjespolitiek. Dat vind ik niet oké. Zo creëer je een angstcultuur of de ambtenaar wordt in zijn hemd gezet.’

Valse beschuldiging

Aboutaleb neem ten stelligste afstand van de verdenking Coenradi. ‘Ik vind dat zwaar. Het siert u als u dat terugneemt. Ik werk al jaren zo. Vriendjespolitiek werp ik verre van me. Het is schandalig dat u mij daarvan beschuldigt. Ik moest me met het Wijkpaleis bemoeien van de raad omdat het niet snel genoeg tot stand kwam. En het nu vriendjespolitiek noemen? Ik vind dat niet kunnen. Het is stuitend. Beneden elk niveau.’ Maar Coenradi antwoordt dat ze zei dat het ‘neigt’ naar vriendjespolitiek. Ze wijst erop dat niet een willekeurig persoon die mail stuurt, maar de burgemeester. Aboutaleb zegt dat hij dat al tientallen keren zo heeft gedaan. ‘Ik heb geen tijd voor uitgebreide teksten. Ze weten dit. Het is keurig opgepakt en volgens beleid afgedaan, net als de Bibob-toets. Het is not done om te horen dat het neigt naar vriendjespolitiek. Dit moet u terugnemen.’ Coenradi neemt geen woorden terug. ‘De burgemeester neemt ook niet terug dat vier vraagtekens sturen impact heeft. Dat moet hij beseffen. Een ambtenaar kan zich in de hoek gedreven voelen.’ Maar Aboutaleb vindt dat als je het begrip ‘vriendjespolitiek’ poneert daar bewijs voor moet zijn. ‘Anders is het een valse beschuldiging.’

Cultuur van tegenspraak

Ook geschokt door de onthullingen is D66-fractievoorzitter Agnes Maassen. Zij pleit voor een cultuur van tegenspraak, kritiek en tegendenken door ambtenaren. ‘Een cultuur van integriteitsschendingen melden en serieus nemen.’ Het gaat volgens haar over een bredere cultuur in de hele organisatie. Ze vraagt of in het forensisch onderzoek ook aandacht kan worden besteed aan de cultuur in de gehele organisatie en of ook sociale veiligheid wordt meegenomen. Ook lijkt het haar een goed idee om beter te letten op rouleren om zo vriendjespolitiek te voorkomen. Een eigen klokkenluidersregeling is al sinds begin dit jaar verplicht voor gemeenten, maar de gemeente Rotterdam heeft deze nog altijd niet. Maassen vindt een actuele klokkenluidersregeling van belang.

'Overbodige' motie

Die motie om dit te regelen wordt ook ingediend, met daarin het verzoek om met klokkenluiders te spreken om de kwaliteit van het integriteitsbeleid te verbeteren. Maar de motie haalt het aan het eind van het debat toch niet met 24 stemmen tegen. Waarschijnlijk omdat wethouder Maarten Struijvenberg (Leefbaar Rotterdam) even daarvoor had gezegd dat de motie ‘overbodig’ is, omdat de gemeente zich aan de wet moet houden en de klokkenluidersregeling sowieso ‘moet verwerken in de handboeken’. Ook vier andere moties worden door de wethouder ontraden. De raadsleden gaan hierin mee. De motie die unaniem wordt aangenomen is dat de gemeenteraad meeschrijft aan de opdrachtverstrekking aan het forensisch bureau. Dat houdt in ieder geval in dat de raad de concept-opdracht te zien krijgt voordat die wordt verstrekt en dat er een tijdpad wordt vermeld.

Bredere scope onderzoek

In het debat had VVD-fractievoorzitter Pascal Lansink Bastemeijer al aangegeven geschokt te zijn door de krantenartikelen, maar ook blij te zijn dat het college ‘voortvarend’ een forensisch onderzoek had afgekondigd. ‘Dat is het zwaarste middel om het eigen functioneren en van de ambtenarij tegen het licht te houden.’ Lansink Bastemeijer was er nog niet uit of de COR daar bij het onderzoek betrokken moest worden. Hij zit zelf in de commissie en noemt het een ‘heel zwaar onderzoek’ voor een kleine commissie, maar hij is niet tegen een rol van de COR. GroenLinks-raadslid Biljoen wijst erop dat de COR het onderzoek niet zelf hoeft uit te voeren en voldoende begeleiding zou moeten krijgen. Ook vindt hij dat het onderzoek een bredere scope moet krijgen dan enkel onderzoek naar de ambtenaar. Daar staat Lansink Bastemeijer niet afwijzend tegenover. Het zal dan wel een onderzoek worden met ‘knips’, anders zou het jarenlang kunnen gaan duren voor er conclusies uit kunnen worden getrokken.

Hoog gevoel van urgentie

Verder wijst hij erop dat de Rekenkamer Rotterdam onlangs al een onderzoek heeft gedaan naar de ambtelijke integriteit en dat de directeur van de rekenkamer goed begreep dat een gesprek hierover eerder plaats zou moeten vinden. De VVD had schriftelijke vragen gesteld over hoe het omkopen van een verdienmodel is geworden. ‘Waarom worden nieuwe ambtenaren wel gescreend en bestaande medewerkers niet periodiek geherscreend?’, vraagt Lansink Bastemeijer zich af. Hij wil ook weten of in hoeverre aanbevelingen uit eerdere fraudeonderzoeken wel zijn overgenomen door het college. Wethouder Struijvenberg neemt een nederige houding aan jegens de raad en zegt de NRC-artikelen met ‘een knoop in de maag’ gelezen. ‘Als blijkt dat we te maken hebben met processen die niet worden gevolgd, dat er een papieren werkelijkheid is, dan gaan we dat stoppen. Malversaties? Dan treden we daartegen op. We moeten alles op een rij krijgen. Ik heb een hoog gevoel van urgentie.’

Eerder informeren

Ook beseft Struijvenberg dat de gemeenteraad best wat eerder geïnformeerd had kunnen worden via een belrondje naar het presidium. Er had ook eerder een procesbrief naartoe kunnen uitgaan met dat er een artikel in het NRC aankwam, dat er al opdracht was gegeven tot een forensisch onderzoek en dat een ambtenaar was geschorst. Daarvoor was niet al zo volledige mogelijke informatie voor nodig. Hij probeerde zich nog te redden door te stellen dat hij afgelopen vrijdag een brief eruit wilde doen, omdat hij wist dat het artikel zaterdag zou verschijnen. ‘Maar toen bleek het donderdag al online te staan.’ Hij worstelt in het debat tussen het verstrekken van informatie en terughoudendheid vanwege het aanstaande onderzoek. Hij omarmt de motie om de raad bij de opdrachtverstrekking te betrekken. Uit alle andere moties over integriteitsregels haalt hij handig de angel door te zeggen dat hij die wil meenemen bij het bespreken van het recente rapport van de rekenkamer over ambtelijke integriteit.