Mensen die in armoede leven hebben te maken met veel vooroordelen

Bijdrage van Mathilde Wonders.

Geregeld krijgt deze kwetsbare groep te horen dat ‘het hun eigen schuld is’, dat ze ‘maar moeten gaan werken’ of dat ze ‘lui zijn’. Ik ben van mening dat het niet zo zwart-wit is. Tijdens mijn studie Sociologie ben ik steeds meer in aanraking gekomen met armoede in Nederland, waarbij ik in mijn afstudeeronderzoek me gefocust heb op de schuldenproblematiek. En geloof me: die vooroordelen doen totaal geen recht aan de realiteit.

Schaarste

De vooroordelen over armoede zijn vrij hardnekkig. Heel lang werd het standpunt ingenomen dat mensen zelf weer uit hun armoedesituatie konden komen en hoewel dit idee past bij het behouden van autonomie, is het niet realistisch. Het is namelijk heel lastig zelf uit armoede te komen. Wanneer iemand geldproblemen heeft, ervaart diegene een schaarste (namelijk: het gebrek aan geld). Hierdoor wordt de aandacht van diegene daar constant naartoe getrokken. Het wordt daardoor lastiger om rationele beslissingen te maken. De beslisvaardigheid ligt, door de schaarste, dus onder druk. Je zou het kunnen vergelijken met honger hebben: als je honger hebt, is het lastig om je gedachten op iets anders te richten. De honger (of schaarste) is op de achtergrond eigenlijk altijd aanwezig. Dat is met geldproblemen net zo. De schaarste maakt logisch nadenken, problemen oplossen en informatie onthouden moeilijker.”

Als geldproblemen continu (sluimerend) door je hoofd spoken, is het lastig om ergens anders aan te denken. Het aanwezige probleem moet gevoelsmatig zo snel mogelijk worden opgelost: op de korte termijn. Vaak wordt dan ook prioriteit gegeven aan kortetermijnoplossingen, zoals een lening afsluiten om de rekeningen te betalen. Dit lost op de korte termijn de problemen op, maar geeft op de lange termijn juist meer problemen. De schaarste neemt daardoor niet af, waardoor de stress ook niet afneemt. Daardoor komen mensen in een vicieuze cirkel, waar niet zo gemakkelijk uit te komen is. Niet voor niets zit 65% van de arme huishoudens langdurig in deze situatie.

Overigens staan armoede en schulden niet op zichzelf. Vaak begint het geraken in armoede met een (ingrijpende) levensgebeurtenis, als scheiden, ziekte, verlies van een dierbare of arbeidsongeschiktheid. Deze gebeurtenissen hebben niet alleen invloed op iemand als persoon, maar ook op diens financiële situatie. Een gevolg kan zijn dat men in armoede raakt.

Gevolgen van armoede

De gevolgen van armoede zijn niet mals. Sociale uitsluiting is één van de voorbeelden waar arme mensen mee te maken krijgen. Meedoen in de maatschappij kost namelijk geld. Daarnaast hebben armere mensen een slechtere mentale en fysieke gezondheid en zijn ze vaker eenzaam. Dit komt onder andere doordat ze zich schamen voor hun problemen. Door deze gevolgen is het maatschappelijk gezien beter als armoede goed wordt aangepakt. Armoede kost de maatschappij op jaarbasis zo’n 11 miljard euro, onder andere door de kosten die bovengenoemde gevolgen met zich meebrengen. Een oplossing hiervoor vinden is helaas niet zo gemakkelijk.

Datagedreven werken

In het bestrijden van armoede kan een rol weggelegd zijn voor datagedreven werken. In mijn afstudeeronderzoek heb ik bijvoorbeeld een model gemaakt waarbij de uitval van cliënten in schuldhulpverlening voorspeld kon worden. Hierbij werd zichtbaar dat mensen met bepaalde kenmerken sneller uitvallen dat anderen. Aan de hand van zo’n model, gebaseerd op data, kan beleid aangepast worden, zodat hulpverlening voor mensen in armoede efficiënter en effectiever ingericht kan worden. Een ander voorbeeld is het bouwen van een dashboard, waarin inzicht gegeven wordt in bepaalde trends, of welke regelingen wel of niet werken. Hierdoor kunnen data een objectieve maatstaf geven bij gevoelige problemen.

Al met al is armoede een lastig en complex probleem, wat niet zomaar opgelost kan worden. Data zijn wellicht – al zijn het maar kleine – sleutels tot de oplossing. Ze helpen ons in elk geval om hardnekkige vooroordelen over kwetsbare mensen in armoede te ontkrachten.

Gebruikte bronnen:
Bestaanszekerheid_onder_druk_2022.pdf (movisie.nl)
Hoeveel mensen zijn langdurig arm? | Armoede in kaart: 2019 - SCP
Dossier-Wat-werkt-bij-aanpak-armoede-schulden-2020.pdf (movisie.nl)
Hoe beïnvloeden schulden het gedrag van mensen? (Kennisbundel armoede en schulden)