‘Gesloten jeugdzorg heeft boter op hoofd’

Dat gesloten jeugdzorgaanbieders in financiële problemen komen door een dalende bezetting, hadden ze al jaren van tevoren kunnen zien aankomen. Dat zegt psycholoog Peer van der Helm, lector residentiële jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden. Volgens de wetenschapper zit het gros van deze aanbieders al jaren stil. ‘Zij hebben niet geanticipeerd op het feit dat er steeds minder jeugdigen in hun instellingen worden geplaatst.’

Maandag bracht de Jeugdautoriteit (JA) nieuwe cijfers naar buiten over het aantal jeugdigen in de gesloten jeugdzorg. Dat aantal is opnieuw afgenomen, geheel conform het overheidsbeleid. Al sinds 2022 zet het kabinet in op de afbouw van JeugdzorgPlus, zoals de gesloten jeugdzorg officieel heet. Met als streven: nul gesloten plaatsingen in 2030. Vorige maand hebben de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het rijk en branchevereniging Jeugdzorg Nederland afspraken gemaakt om deze transformatie te versnellen. In plaats van 2030 wordt ‘waar mogelijk’ gestreefd naar 2028. 

Kostendekkend

Door die afbouw staat volgens de JA de betaalbaarheid van de gesloten jeugdzorg onder druk. De toezichthouder stelt dat de tarieven pas kostendekkend zijn als 90 procent van de capaciteit bezet is. Op 31 maart lag de bezettingsgraad op 81 procent.

Signalen

Maar volgens Peer van der Helm hebben de gesloten jeugdzorgaanbieders boter op hun hoofd. ‘Ze hebben alle signalen genegeerd’, vertelt de jeugdzorgexpert en bijzonder hoogleraar onderwijs en zorg aan de Universiteit van Amsterdam. Al in 2022 kwam het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) met een rapport over JeugdzorgPlus. ‘Na tien jaar onderzoek blijkt: bij meer dan de helft van de jongeren blijven de problemen gelijk of nemen ze zelfs toe’, zegt Van der Helm. Met een deel gaat het slechter doordat ze verblijven in de gesloten jeugdzorg. Daarbij is het voor jongeren moeilijk om hun leven na verblijf weer op te pakken.  

Stilgezeten

Van der Helm vervolgt: ‘Pas sinds de ‘recente ontwikkelingen’ schieten de gesloten jeugdzorgaanbieders in de kramp.’ Denk aan het rapport van ervaringsdeskundige Jason Bhugwandass, die onderzoek deed naar de ZIKOS-afdelingen (Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie) in de gesloten jeugdzorg. En de misstanden bij de Friese gesloten jeugdzorginstelling Woodbrookers, die inmiddels dicht is. ‘Kamerleden en gemeenten schrokken zich rot. Daardoor is de afbouw van JeugdzorgPlus in een versnelling terechtgekomen’, verklaart Van der Helm. ‘Maar nogmaals: het gros van de gesloten jeugdzorgaanbieders heeft in de tussentijd stilgezeten. Zij hebben niet geanticipeerd op het feit dat er steeds minder jeugdigen in hun instellingen worden geplaatst.’

Isoleercellen

Overigens wil Van der Helm niet alle organisaties over één kam scheren: ‘Levvel, Parlan en Schakenbosch zijn JeugdzorgPlus-aanbieders die het anders doen. Niet zozeer omdat ze worden gedwongen, maar omdat ze ook inhoudelijk van mening zijn dat het zo niet langer gaat. Daar zijn de isoleercellen verdwenen en worden kinderen niet meer opgesloten in hun kamers. En dat gaat goed.’

Alternatieven

Daarmee zijn echter niet alle zorgen weg. Omdat de JeugdzorgPlus wordt afgebouwd wil de JA ook meer alternatieven in kaart te brengen. Bijvoorbeeld 24-uursbegeleiding. Jeugdigen verblijven dan niet in een gesloten instelling, maar worden wel 24 uur per dag begeleid door een geregistreerde JeugdzorgPlus-instelling. Eind maart stond de teller op 52 jeugdigen.

Vervanger

Van der Helm plaatst wel kanttekeningen bij deze één-op-één-begeleiding. In juni vorig jaar waarschuwde hij al voor het vaker aanbieden van deze behandeling. Het is namelijk geen geschikte vervanger voor gesloten jeugdzorg: ‘Wat je bij jongeren wilt bereiken, is zelfregulatie: het vermogen om je gedachten, emoties en gedrag te sturen en te controleren. Maar 24-uursbegeleiding ondergraaft dat doel. Begeleiders zitten namelijk heel dicht op de jongeren en volgen hen bij wijze van spreken tot aan de wc. Psychologisch en pedagogisch is dat geen behandeling voor de lange termijn.’

Financieel leeglopen

Het is bovendien prijzig. ‘De kosten kunnen oplopen tot 1 miljoen euro per kind per jaar. Als hierop wordt ingezet zullen gemeenten financieel leeglopen’, vreest Van der Helm. ‘Ik ben niet per se tegen één-op-één-begeleiding als crisismaatregel, maar het moet wel tijdelijk zijn. De gemeente Rotterdam ziet dat goed in. Daar is in een protocol opgenomen dat 24-uursbegeleiding een tijdelijke maatregel is. Dat is niet alleen psychologisch en pedagogisch verantwoord, maar ook financieel.’