Goed bezig zijn is nog niet zo makkelijk

Gemeenten kunnen goed bijdragen aan circulaire elektronica. Bij milieustraten, maar ook al veel eerder, op de eigen inkoopafdeling. Hoe zorg je ervoor dat vintage bij koelkasten of zonnepanelen normaal wordt?

Shredder

Vijfentwintig huishoudens met een kleine beurs in Haarlemmermeer kregen in 2023 gratis tweedehands zonnepanelen op hun dak. Zo bestreed de gemeente energiearmoede en zette ze tegelijkertijd een belangrijke stap in het hergebruik van waardevolle apparaten. ‘Er gaan enorm veel zonnepanelen de shredder in’, zegt wethouder Charlotte van der Meij (klimaat en energie, D66). ‘Hoewel ze eigenlijk nog vijftien of twintig jaar meegaan. Dat gaat mij aan het hart.’

Goede voorbeeld

Het bleek wel ingewikkeld om tweedehands zonnepanelen goed te testen en monteurs te vinden die ermee wilden werken. Die moeite deed de gemeente bewust, om het goede voorbeeld te geven en de tweedehands markt aan te zwengelen. Van der Meij. ‘We leven in een maatschappij waar het veel te gemakkelijk is om dingen nieuw te kopen.’

Circulair

Inmiddels wil Haarlemmermeer het project herhalen. Maar naast de tweedehands panelen is ook een andere optie in beeld gekomen. De gemeente kan op de daken van minderbedeelde inwoners ook circulaire zonnepanelen leggen. Die zijn nieuw, maar duurzaam geproduceerd en na gebruik weer relatief makkelijk uit elkaar te halen. De gemeente stond zo voor een lastige afweging: tweedehands of circulair? Wat is eigenlijk een betere keuze op weg naar een volledig circulaire maatschappij?

Valkuil

Wat circulariteit precies inhoudt, vragen overheden zichzelf wel vaker af, weet Wendy de Wild, directeur van de Koninklijke Nederlandse vereniging voor afval- en reinigingsdiensten (NVRD). De vereniging van alle gemeenten en hun publieke afvalinzameldiensten wil graag zoveel mogelijk circulair werken. Dat is immers ook het doel van de Nederlandse en de Europese overheid in 2050. De Wild: ‘De term ‘circulair’ staat nu natuurlijk overal. Maar daardoor weten we soms niet goed wanneer we nou wel en niet goed bezig zijn. Iedereen denkt bij circulair bijvoorbeeld aan recycling. Maar dat is een valkuil. We produceren met zijn allen jaarlijks 8 tot 9 miljard kilo huishoudelijk afval. Daar gaan we ons echt niet uit recyclen.’

Onwijs ingewikkeld

Vooral de hoeveelheid e-waste neemt snel toe. De Wild: ‘Het is een onwijs ingewikkelde stroom, want we stoppen tegenwoordig overal een batterij in. Lichtgevende schoenen, luiers met sensoren en elektrische sigaretten. Die laatste zijn trouwens  vaak de oorzaak van branden in inzamelauto’s. Dus stop vooral met vapen.’

Lastige omstandigheden

Circulair betekent vooral: zuinig omgaan met materialen. In elektrische en elektronische producten gaat het dan vaak om staal, plastic en glas. Maar misschien nog wel belangrijker zijn de kleinere waardevolle metalen, zoals lithium en koper. Die worden bijna allemaal gewonnen buiten Europa, vaak in lastige omstandigheden. Als Europa zuiniger met apparaten omgaat zijn er minder van deze kritieke metalen nodig. Dat scheelt onder meer veel milieuvervuiling, mensenrechtenschendingen en strategische afhankelijkheid.

Niet nodig

Nederland recyclet redelijk veel e-waste. Maar dat is niet waarmee je als maatschappij grote stappen zet richting circulariteit. Het kost immers veel energie om producten te recyclen en nóg meer energie om een product opnieuw te fabriceren. Bovendien gaan in het recyclingsproces vaak juist de kritieke metalen uit apparaten verloren. Als je een afgedankt apparaat niet recyclet maar direct opnieuw gebruikt, is dat allemaal niet nodig. Voor e-waste zijn grote stappen te zetten op het gebied van reparatie en hergebruik, zegt De Wild. ‘Mensen willen graag een grotere tv, hoewel de oude het nog prima doet. Dat geldt ook voor koelkasten. Het zijn vaak producten met een veel langere levensduur dan een boterhamzakje. Die kun je dus echt herbestemmen.’

Ambities

Volgens De Wild kijken gemeenten en hun inwoners steeds vaker naar ambities die verder reiken dan recycling. Gemeenten willen het bijvoorbeeld makkelijker maken om spullen te repareren of in te leveren voor hergebruik. De Wild: ‘Als je nog werkende apparaten in een container mikt, doen ze het niet meer.’  

Milieustraten

Veel milieustraten hebben nu een bak voor hergebruik en vragen hun bezoekers bij binnenkomst of ze spullen hebben om daarin te doen. Nog effectiever zijn mobiele milieustraten. De Wild: ‘Die zie je steeds meer in Nederland. Ze verschijnen  op steeds andere plekken en bewoners kunnen in een agenda zien wanneer die bij hen komt. Je kunt er van alles inleveren. Van een oude printer tot verfblikken. Zo’n 40 procent is vaak elektronica.’

Bewustwording

Bewoners bezoeken de mobiele milieu­straten makkelijker dan de vaste en stellen er vragen over het afval. Zo dragen de mobiele milieustraten bij aan bewustwording, net als de circulaire ambachtscentra die De Wild steeds vaker ziet opkomen. ‘Daar lever je spullen in die weer worden klaargemaakt voor de verkoop. Vaak door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij zetten een schroefje vast of halen er een doekje over. Zo komen sociale banen, tweedehands producten en het verantwoord afdanken van je afval mooi samen.’

Lees het hele verhaal over circulaire elektronica deze week in BB05 (inlog).