Tweede Kamer heeft PFAS-verbod liever gisteren dan morgen

De Tweede Kamer is ongeduldig. Een meerderheid van de Kamerleden wil liever gisteren dan vandaag een verbod op het gebruik van de chemische stoffengroep PFAS. Tegen die achtergrond is donderdag in politiek Den Haag een rondetafelgesprek, waar deskundigen en belangengroepen aanschuiven.

Directe aanleiding voor het gesprek is de motie van GroenLinks-PvdA die in de herfst van 2024 brede bijval genoot. Binnenkort voert de Tweede Kamer een plenair debat over deze motie. ‘Constaterende dat de Europese PFAS-restrictie nog lang op zich laat wachten’, stond daarin, wil Kamerlid Geert Gabriëls nog voor de zomer van het kabinet een ontwerp voor een PFAS-lozingsverbod. Alleen de fracties van PVV en Forum voor Democratie bleken hier op tegen. 

Betrokken minister Barry Madlener van Infrastructuur en Waterstaat, ook van de PVV, heeft daarentegen beloofd nog dit voorjaar een verkenning op papier te hebben staan. Afgelopen november ontving zijn ministerie een brandbrief van de Unie van Waterschappen, die eveneens om haast vraagt.

De restrictie

In januari 2023 deed Nederland, samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden een ontwerpvoorstel voor een Europees PFAS-verbod. dat werd ingediend bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA), waarna belanghebbenden 5600 reacties indienden tijdens een consultatieperiode van een half jaar. Namens ECHA buigen twee wetenschappelijke comités zich over het ontwerpvoorstel en al die inbrengen: het ene comité kijkt naar de gezondheidsrisico's van de duizenden types PFAS, het andere beoordeelt de sociaal-economische impact van de specifieke verboden.

Nieuwe optie

Aanvankelijk stelden de vijf initiatiefnemende landen een totaalverbod voor op alle PFAS, met wel een tijdsgebonden uitzondering voor chemische stoffen waarvoor niet meteen een alternatief voorhanden is. Zoals het er nu uitziet, komt er nog een derde optie op tafel: voor sommige PFAS lijkt binnen afzienbare tijd geen alternatief te zijn, bijvoorbeeld bij de productie van batterijen, electrolysers en brandstofcellen. Onder voorwaarden mogen dan nog steeds PFAS gebruikt worden. Dat staat in een update van ECHA van november. Hetzelfde beleid wordt overwogen bij de productie van halfgeleiders en medische instrumenten.

Maar ook voor een algehele PFAS-groep komt misschien een uitzondering: fluorpolymeren. Dat is opvallend, want juist de veel bekritiseerde Chemours-fabriek in Dordrecht is een producent van fluorpolymeren, die gebruikt worden voor coatings. Vroeger gebruikte Chemours hier weliswaar de PFAS PFOA voor, die sinds 2020 verboden is. Voor de jarenlange uitstoot van PFOA is het chemiebedrijf in 2023 door de rechtbank bestraft.

Fluorpolymeren

Eén van de belangengroepen die bij het rondetafelgesprek in de Tweede Kamer aanschuift, zou erg blij zijn met een uitzondering voor fluorpolymeren. Dan gaat het om de branchevereniging voor Nederlandse toeleveranciers in de offshore energie-industrie (IRO). Deze club wil wel een PFAS-verbod, maar niet op de fluorpolymeren. ‘Anders dan de rest, hebben fluorpolymeren bijzondere eigenschappen: door de ultra-lange ketens van koolstofatomen is het uitgesloten dat zij kunnen binnendringen in menselijke of dierlijke lichaamscellen’, staat in de eigen position paper. 

‘In de gezondheidszorg zijn zij onmisbaar voor dagelijkse toepassingen zoals stents, ooglenzen of nierdialyseapparatuur. Maar ook in de industrie worden fluorpolymeren ingezet in bijvoorbeeld de maritieme maakindustrie, scheepsbouw en transporttechniek.’ Deze PFAS-groep voorkomt lekkages en branden.

De actiegroep Stichting Tegengif zegt dit vaker te hebben gehoord. ‘De chemische industrie gebruikt vaak als argument dat fluorpolymeren “polymers of low concern” zijn volgens de criteria van de Organisatie voor Economische Samenwerking (OESO) en daarom van het Europese PFAS-restrictievoorstel uitgezonderd moeten worden’, staat in de position paper die de club inbracht. ‘Recent heeft OESO expliciet laten weten dat dergelijke criteria nooit zijn vastgesteld.’

Tegengif

Stichting Tegengif is overigens goed vertegenwoordigd tijdens het rondetafelgesprek in de Tweede Kamer. Niet alleen komt directeur Annelies den Boer aan het woord, maar apart van haar komen twee deskundigen naar voren die in de raad van advies van de actiegroep zitten: hoogleraar Majorie van Duursen van de Vrije Universiteit en kinderarts Gavin ten Tusscher.

Zij alledrie dienden position papers in. Ten Tusscher benadrukt in de zijne hoe belangrijk PFAS voor zijn werk zijn. ‘PFAS spelen een belangrijke rol in de medische sector vanwege hun unieke eigenschappen, maar de gezondheidsrisico's van blootstelling aan deze stoffen zijn misschien nog belangrijker. Er is behoefte aan onderzoek en innovatie om veiligere alternatieven te vinden die de voordelen van PFAS kunnen bieden zonder de nadelige gezondheidseffecten.’

Brussel

Tot slot: wat is de planning in Brussel? De wetenschappelijke comités van het agentschap ECHA werken nog door tot minstens na juni. Daarna dienen zij een eindadvies in bij de Europese Commissie, die dan een standpunt inneemt.