Liggers oogsten en hergebruiken

Van oogst en transport tot aan modificatie, opslag en herplaatsing: Rijkswaterstaat, provincie Noord-Holland en verschillende marktpartijen– verenigd in consortium Groene Liggers V.O.F. – werken samen om 330 liggers te hergebruiken. Deze worden geoogst uit verschillende viaducten over de A9. In opdracht van Rijkswaterstaat verbreedt het consortium VeenIX de A9 tussen de knooppunten Badhoevedorp en Holendrecht naar vier rijstroken per rijrichting en legt de snelweg ter hoogte van Amstelveen verdiept aan. Op verschillende locaties langs het tracé oogst VeenIX liggers voor hergebruik. Doel is om te leren wat er nodig is voor opdrachtgever en markt om deze methode op te schalen, zodat het proces van hergebruik straks net zo efficiënt is als de productie van een nieuwe ligger. Wat kunnen we leren van deze samenwerking?

Andere manier van denken

Liggers hergebruiken begint bij een andere manier van denken, ziet André de Bruyn, betrokken projectmanager vanuit provincie Noord-Holland. “Vroeger werden prefab elementen van beton altijd vergruisd naar fijn materiaal als bijvoorbeeld een viaduct moest worden weggenomen. Terwijl dit niet erg duurzaam is. Het produceren van grondstoffen, maar ook elementen van bijvoorbeeld beton en staal kost energie, terwijl je een bestaand element nog jarenlang kunt toepassen op een andere plek.”

Daarnaast is het ook nog eens logischer om liggers te oogsten in plaats van te slopen en nieuwe te produceren, weet Frank Rens, vanuit consortium V.O.F. Groene Liggers betrokken bij het project: “Je hoeft ze alleen maar los te zagen en eruit te hijsen. Een stuk simpeler dan wanneer je nieuwe liggers laat maken, en je grondstoffen uit alle delen van de wereld naar Nederland moet laten halen om ze hier te verwerken tot een nieuwe betonnen ligger. Maar de productie van liggers is een efficiënt en goedkoop proces geworden omdat ze al zo lang gemaakt worden. Hergebruiken kan net zo goedkoop en efficiënt worden, maar daar moeten we met de gehele keten naartoe werken.”

Opschalen maakt goedkoper

Waar het hergebruiken van liggers op dit moment nog financieel minder aantrekkelijk is dan de aanschaf van nieuwe liggers, zal het opschalen helpen om het hergebruik goedkoper te maken. Al wordt dit verschil tegenwoordig steeds kleiner, ziet Frank: “Vaak zijn het de randzaken om het hergebruiken heen die deze methode nu nog duurder maken. Denk bijvoorbeeld aan de tijdelijke ondersteuning en het moeten opslaan van de liggers, omdat er nog geen directe match is tussen vraag en aanbod.” Hetzelfde geldt voor de liggers afkomstig van de A9. André: “Natuurlijk, we hebben kosten die we normaal niet zouden hebben. Maar we besparen ook geld omdat we geen nieuwe liggers hoeven aan te schaffen. Daarbij komt dat we met dit proces heel veel CO2-uitstoot besparen.”

Ook zorgt opschaling voor meer efficiëntie: de markt doet ervaring op en kan op grotere schaal werken, waardoor risico’s afnemen. Frank: “Alles wat je voor de tweede, derde of vierde keer doet wordt makkelijker. Je ziet minder risico’s en hebt je werkwijze geoptimaliseerd, waardoor het goedkoper wordt.” Een bijkomend voordeel van oogsten ten opzichte van slopen is dat het oogstproces eenvoudiger is, waardoor meer marktpartijen het kunnen gaan aanbieden. “Ga je een viaduct slopen, dan heb je vrij grote sloopkranen nodig. Niet veel sloopbedrijven in Nederland hebben zo’n kraan. Terwijl je om te oogsten eigenlijk alleen een boor, een zaag en een telekraan nodig hebt. Met twee, drie personen kun je het volledige viaduct in delen zagen en uit elkaar halen.”

Zorgvuldig oogsten

Op de A9 – tussen Badhoevedorp en Holendrecht – onderzoeken de samenwerkende partijen wat er nodig is om op te schalen. Hier hebben zij tussen maart en juli de eerste 75 liggers geoogst, wat waardevolle lessen opleverde. Een eerste les is bijvoorbeeld om altijd met een oogstplan te werken. Hierin leg je vast hoe je de liggers gecontroleerd én onbeschadigd uit de huidige constructie haalt, en hoe dat proces verloopt. Omschrijf daarin welke onderdelen van het viaduct kunnen worden hergebruikt en welke werkmethode er gevolgd moet worden. Ruud Nijland, als programmamanager vanuit Rijkswaterstaat betrokken bij het project: “Zo zorg je ervoor dat het oogstproces goed gaat en dat je alles van de liggers weet. Want tijdens het oogstproces kan er altijd iets met de liggers gebeuren. Het oogstplan helpt je om dat te monitoren, zodat de kwaliteit van de liggers niet in gevaar komt.”

Ook cruciaal voor een zorgvuldige en veilige oogst is een tijdelijke ondersteuning zoals een steiger of stalen constructie. Deze moet geplaatst worden bij het loszagen van de liggers. Is die niet of niet goed geplaatst, dan kunnen de liggers beschadigd raken. Frank: “De liggers kunnen dan bij het uitzagen gaan zakken, met als gevolg dat het laatste stukje van de ligger afscheurt.” Is een ligger beschadigd, dan kan hij vaak niet meer worden hergebruikt. Na het oogsten zijn de liggers tijdelijk opgeslagen op een verhard terrein, waar ze gemodificeerd en gereed gemaakt worden voor hun nieuwe bestemming. André: “Je kunt ervan uitgaan dat je de betonnen liggers die je oogst, nooit één op één ergens anders kunt toepassen. Je zult altijd wel herstelacties moeten uitvoeren. Bijvoorbeeld omdat de weerselementen het materiaal hebben aangetast, of omdat het formaat van de liggers moet worden aangepast.”

Begin op tijd

Een belangrijke les over het proces: “Begin al vroeg met nadenken over wat je met de onderdelen gaat doen”, adviseert Frank, terugkijkend op het project. Het liefst al in de aanbestedende fase. “Dat is het moment om te besluiten: die liggers willen we niet slopen maar moeten worden hergebruikt. In deze fase kan het besluit nog meegenomen worden in alle plannen. Kies je hier pas in een latere fase voor, dan moet alles aangepast worden. Dit kost veel tijd en geld.”

André benadrukt dat het belangrijk is om bij het uitvragen van een opdracht te vertrouwen op de expertise van de marktpartijen. “Vroeger omschreven we in een contract precies hoe een aannemer iets moest bouwen. Nu laten we de aannemer, of aannemerscombinatie, daarin vrij. Wel eisen we dat het te maken kunstwerk of stukje weg moet functioneren op een bepaald niveau, dat er bijvoorbeeld duizend auto’s per maand overheen moeten kunnen rijden.” Daarbij kunnen opdrachtgevers verschillende eisen stellen om hergebruik van liggers te stimuleren. Ruud: “In het kader van de beste prijs-kwaliteitverhouding kun je bijvoorbeeld de Milieukostenindicator (MKI) zwaarder laten wegen.”

Nauwe samenwerking

Om te kunnen blijven innoveren en het gebruik van circulaire liggers op te schalen, is een nauwe samenwerking nodig tussen de markt en de overheid. Ruud: “Het is een kwestie van uitvragen in de markt. Zo ontstaat er voldoende schaal voor marktpartijen en wordt deze werkwijze ook voor hen het nieuwe normaal. Mijn oproep is dan ook: ga ermee aan de slag. Ook sparren we graag over hoe we dit nog beter kunnen doen.” Om de ontwikkeling naar een volwassen markt voor circulaire liggers mogelijk te maken, blijft kennisontwikkeling en – deling immers ook nodig, naast het opdoen van ervaring in de praktijk. Hier sluit André zich bij aan: “Laten we vooral van elkaars ervaringen leren en profiteren.”