Een toekomstbestendige dijk en waterschap

Op een van de noordelijkste punten van Groningen, tussen Lauwersoog en de Westpolder, wordt de Lauwersmeerdijk versterkt. Waterschap, gemeente, provincie en markt maken hier samen de duurzaamste dijk van Nederland. Zo wordt bij deze uitgebreide gebiedsontwikkeling emissieloos gebouwd en vrijgekomen materialen uit de dijk worden hergebruikt. Een uitdagend project waar – in vier jaar tijd - nog maar weinig meerwerk aan te pas is gekomen. Het geheim van waterschap Noorderzijlvest? Vertrouwen hebben in elkaar, leggen projectmanager Ate Wijnstra en contractmanager Heine van Maar uit: “Iedereen moet zich senang voelen bij de samenwerking.”

Uitgebreide voorverkenning

Het begon enkele jaren geleden met een ambitie: met het oog op het veranderende klimaat en het nodige onderhoud zou de Lauwersmeerdijk toekomstbestendig gemaakt worden. Voordat er een plan lag dat uitgevoerd kon worden, besteedde het waterschap een jaar aan het doen van een uitgebreide voorverkenning. Ate: “Vanuit onze opgave zijn we gaan inventariseren welke kansen de omgeving nog meer bood, en hoe haalbaar die kansen zouden zijn. Wat kunnen we nog meer meenemen bij die grote dijkversterking?”

Hierbij werden de provincie Groningen en lokale gemeente Het Hogeland betrokken. Wat begon met een overleg met de gedeputeerde van de provincie en de wethouder van de gemeente, werd – vanwege de aangrenzende Waddenzee - uitgebreid met een vertegenwoordiger van de natuurorganisaties en de bestuurder van Rijkswaterstaat. Samen kwamen zij tot een breed gedragen plan voor een uitgebreide gebiedsontwikkeling, die verder gaat dan alleen het versterken van de Lauwersmeerdijk zelf. Zo worden twee andere dijken opnieuw bekleed en wordt op verzoek van de gemeente een extra ontsluitingsweg naar de haven gerealiseerd. Ook krijgt de Lauwersmeerdijk opnieuw een gat, zodat het water erachter in harmonie met de getijdenwerking stroomt. Dit alles gebeurt zo duurzaam mogelijk.

Samenwerking met de markt

Het waterschap werkt met aannemers en ingenieursbureaus samen middels een twee-fasen-contract. Hierbij zijn de ontwerpfase en de realisatiefase van elkaar gescheiden. In de ontwerpfase werken markt en opdrachtgever met elkaar samen aan het ontwerpproces. Is deze fase afgerond, dan wordt er een overeenkomst gesloten voor de realisatiefase. Heine: “Zo betrekken we de markt al vroeg bij onze plannen.”

Bij alle deelprojecten binnen de gebiedsontwikkeling dacht de hoofdaannemer mee over hoe het gerealiseerd kon worden, en hoe alles zo duurzaam mogelijk kon. Zo betrok de hoofdaannemer bijvoorbeeld lokale aannemers bij de gebiedsontwikkeling. Heine: “Deze lokale aannemers hebben, op ons verzoek, geïnvesteerd in duurzaam materieel. In ruil daarvoor garandeerden wij hen een bepaalde hoeveelheid uren, zodat zij die investering deels konden terugverdienen.” Met een positief neveneffect. Heine: “Die aannemers beschikken nu over die machines. Als dit project klaar is, zijn die machines nog lang niet afgeschreven, dus die kunnen weer elders ingezet worden, ook door ons als waterschap. Zo kan ook onze organisatie ook na dit project op een duurzame wijze blijven werken.”

Vertrouwen binnen en buiten de organisatie

Vertrouwen is nodig om een samenwerking als deze te kunnen laten slagen. Zo moet de opdrachtnemer kunnen vertrouwen op de belofte die de opdrachtgever maakt. Heine: “Voor een aannemer is het prettig om te weten dat hij een deel van de gedane investering gegarandeerd terug kan verdienen met een project. Dat geeft vertrouwen, wat nodig is om die investering te kunnen doen. Daarmee bied je een stukje zekerheid aan de markt, en daar gaat het om.”

Zo hou je rekening met elkaars belangen, eveneens essentieel voor een succesvolle samenwerking. Heine: “Je werkt niet alleen in het belang van het waterschap. Je probeert ook invulling te geven aan het belang van de andere overheden en partners, de omgeving en de aannemer. Iedereen moet zich senang voelen bij de samenwerking. Dat vraagt van jou dat je in een gesprek of tijdens een meeting het niet alleen maar hebt over jouw eigen belang, maar dat je ook vraagt naar wat een ander nodig heeft. En dat je daar dan ook iets mee doet.”

Vertrouwen geven, rekening houden met elkaars belangen: dit alles kun je alleen bieden wanneer het vertrouwen ook binnen de eigen organisatie gecultiveerd wordt. Ate: “Heeft het bestuur voldoende vertrouwen in het ambtelijk apparaat? En wordt er ook de ruimte gegeven aan het ambtelijk apparaat om datgene te doen waar ze voor aangesteld is, namelijk – in dit geval - een dijk versterken? Wordt die ruimte niet gegeven, dan kan een projectmanager ook geen vertrouwen doorgeven aan zijn team. Die gaat vanuit dezelfde context werken, wil er bovenop zitten om het gebrek aan vertrouwen te compenseren. Terwijl, als je het vertrouwen krijgt om je werk goed uit te voeren, dat geeft vleugels. Dat vertrouwen geef je vervolgens door aan je team.”

Investeer in een goede voorverkenning

Ate en Heine adviseren elk waterschap om – bij een vergelijkbaar project – tijd te investeren in een goede voorverkenning. Ate: “Met een uitgebreide voorverkenning leer je je eigen opgave kennen. Je weet waar je het over hebt. Je kent je dijk, kent je omgeving, waardoor je een vliegende start kunt maken. Daarnaast ben je goed voorbereid waardoor je niet snel voor verrassingen komt te staan, zoals nieuwe wetgeving, of stikstof. Doordat wij onze opgave kennen, kunnen we hierop anticiperen.”

Daarnaast is het belangrijk om per fase de werkzaamheden maar ook de risico’s uitgekristalliseerd te hebben. Ate: “Voordat we met de uitvoering begonnen, hebben we met de aannemers alle risico’s doorlopen. Wat doen we als dit gebeurt? Wat doen we als dat gebeurt? Waardoor we, nu we vier jaar verder zijn, merken dat we heel weinig meerwerk hebben. We krijgen wat we met elkaar hebben beloofd en afgesproken.”

Neem beheer mee in het traject

De laatste tip van Ate en Heine: neem collega’s die er in de toekomst mee te maken krijgen, mee in de ontwikkelingen. Ate: “Wij zijn enkel passanten. Wanneer de werkzaamheden klaar zijn, dragen wij dit project over aan de lijnorganisatie, en daarna aan beheer. Zij moeten iets krijgen dat ook voldoet aan de eisen die zij stellen. Je hebt daarom niet alleen met de bestuurlijke en aannemerskant te maken, maar ook met degenen die het moeten onderhouden. Of het nu een weg, dijk of water is: ook zij moeten tevreden zijn met wat ze krijgen, want zij moeten er vijftig jaar mee vooruit.”

Betrek collega’s daarom bij elke stap. Ate: “Dat begint al bij de voorverkenning. Welke kansen zijn er, en welke neem je mee? Daarna schetsen we hoe dit proces eruitziet, hoe ze erbij betrokken worden en wanneer we hun input verwachten. Daar zit een stukje verwachtingsmanagement in en mensen ontzorgen. Zo krijgen zij het vertrouwen dat wat zij straks krijgen, goed is.”

Meer weten?

Naar verwachting zal de dijkversterking in 2027 klaar zijn. Ate en Heine zijn trots op het project. Ate: “We zijn erin geslaagd om onze droom – om de meest duurzame dijk van Nederland te maken – te realiseren.” Zij staan open voor kennisdeling en het uitwisselen van ervaringen. Zij nodigen andere waterschappen uit om contact met hen op te nemen.