Gebruik oude lichtmasten opnieuw

Nederland telt zo’n 4 miljoen lichtmasten, waarvan een groot deel ‘gewoon’ weer kan worden hergebruikt wanneer de levensduur erop zit. Dat biedt verschillende voordelen. Zo is het duurzamer en financieel aantrekkelijker om lichtmasten te hergebruiken in plaats van het materiaal te recyclen of vervangen. Adviesbureau Montad werkt samen met diverse lichtmastfabrikanten, waaronder Valmont en Nedal Aluminium, en de gemeente Assen aan het opschalen van vraag en aanbod in Nederland: “Of je nu een grote of kleine gemeente bent: hier kun je de masten aanbieden die hergebruikt moeten worden.”

Dit moet anders

Een lichtmast gaat gemiddeld veertig jaar mee. Daarna wordt hij vaak vervangen door een nieuwe, zonder dat wordt gekeken naar de staat van het materiaal. Dat moet anders, dachten ze in 2019 bij de gemeente Assen. Het pilotproject ‘Circulair Verlicht’ werd geboren uit een samenwerking met adviesbureau Montad. Als experiment werden vijfenzeventig stalen en aluminium masten uit de grond gehaald, geïnspecteerd, schoongemaakt, waar nodig opgeknapt en terug in de grond geplaatst. Met als doel om ‘afgeschreven lichtmasten’ zodanig te herstellen dat ze opnieuw gebruikt kunnen worden, met de juiste certificeringen (NEN, CE) met een vergelijkbare levensduur als nieuwe masten.

Marktplaats voor lichtmasten

Vijfentachtig procent van de masten is hersteld en staat alweer een aantal jaar in een woonwijk in Assen. Het experiment leverde positieve resultaten op, vertelt Bart-Jan Delhaas, beleidsadviseur bij de gemeente: “Vanuit een circulair en duurzaam oogpunt wilden we onderzoeken of masten kunnen worden hergebruikt, wat voor het overgrote deel van de masten goed bleek te kunnen.” Dit heeft zo zijn voordelen voor het milieu. Zo bespaarde de gemeente met elke circulair gemaakte stalen mast ruim honderd kilo aan CO2-uitstoot ten opzichte van een nieuwe mast. Voor aluminium masten was de opbrengst nog hoger: met elke hergebruikte aluminium mast bespaarde de gemeente ruim tweehonderdvijftig kilo aan CO2-uitstoot vergeleken met het laten maken van een nieuwe mast. Nog een bijkomend voordeel: het opknappen van de oude masten bleek goedkoper te zijn dan wanneer hetzelfde aantal masten nieuw zou moeten worden aangeschaft.

Verantwoordelijk wethouder Bert Jan ten Oever vertelt: “We zijn trots op dit initiatief en hopen dat meer gemeenten er gebruik van gaan maken. Wees welkom om de circulaire lantaarnpalen in Assen in het echt te bewonderen!” Het succes van de pilot leidde dan ook tot interesse uit het hele land. Nu, vijf jaar later, sieren circulaire lichtmasten in steeds meer gemeenten het straatbeeld. Een belangrijke rol voor deze landelijke uitrol is weggelegd voor de Mastenbank: een online platform dat fungeert als landelijke marktplaats, waar overheden oude masten kunnen aanbieden en afnemen. De Mastenbank is ontwikkeld door Montad in samenwerking met de gemeente Assen. Robbert Dijkema, directeur en mede-eigenaar: “Of je nu een grote of kleine gemeente bent: de Mastenbank is een veilige plek waar je de masten kunt aanbieden die hergebruikt moeten worden.”

Meerdere inspecties

Voordat een mast in aanmerking komt voor hergebruik, wordt deze eerst uitvoerig geïnspecteerd, op verschillende momenten. Wanneer de mast nog in de grond staat, toetst Montad de mast aan de NEN-EN 40 op stabiliteit. Ook worden de conditie van de mast en mastdeur, de uithouder en het grondstuk gecontroleerd. De mast wordt opgemeten en bij het ontbreken van grote beschadigingen of constructieproblemen uit de grond gehaald. Een te grote barst of deuk in het materiaal betekent dat de mast niet kan worden hergebruikt, vertelt Albert Pompies, manufacturing engineer bij Nedal Aluminium: “Sommige deuken zijn te groot om te herstellen. Uitdeuken kan, maar daarmee kun je niet meer de constructiewaarde, ofwel de stabiliteit conform de NEN-EN realiseren. Bij een grote barst in het materiaal geldt dat je eigenlijk teveel handelingen moet doen om hem weer in orde te maken, terwijl hij niet meer veertig jaar mee zal gaan. In dat geval kun je beter een nieuwe mast laten maken.”

Geslaagd, opgeknapt, teruggeplaatst

In de fabriekshallen van Nedal Aluminium en Valmont vindt een tweede keuring plaats om in te schatten of de mast daadwerkelijk hersteld kan worden. Albert: “Hier kijken we of de mast technisch in orde is: werkt alles zoals het moet werken? Ook de stabiliteit moet goed zijn, zodat hij niet omvalt bij storm.” Is de mast ook geslaagd voor deze inspectie, dan wordt hij schoongemaakt en indien nodig gerepareerd. Hierbij gaat vaak nog wat extra aandacht naar de aluminium masten. Albert: “We vervangen bij deze masten meestal het grondstuk, omdat dit deel vaak last heeft van elementen als urine en zure gronden.” Als dat nodig is, worden er ook nieuwe onderdelen zoals een mastrail geïnstalleerd. Tot slot wordt de mast getest, geregistreerd in het systeem van de Mastenbank en teruggeplaatst.

Verandering in ons systeem

Waar verschillende gemeenten in Nederland al lichtmasten hergebruiken of deze vorm onderzoeken, hopen Robbert en Bart-Jan dat steeds meer overheden dit gaan doen. Want hoe meer overheden lichtmasten gaan hergebruiken, hoe beter vraag en aanbod in de Mastenbank op elkaar kan worden afgestemd. Al ziet Robbert ook dat deze nieuwe manier van werken de nodige uitdagingen met zich meebrengt. Zo kan een hergebruikte mast wat gebruikssporen hebben. Daar is niets mis mee, maar dit vraagt wel om een verandering in ons systeem. Robbert: “Sommige overheden hebben vastgestelde regels of richtlijnen over hoe iets in de publieke ruimte eruit moet zien. Daarin wordt soms veel waarde gehecht aan esthetiek, zoals dat constructies specifieke kleuren moeten hebben, of dat er geen gebruikssporen mogen zijn. Als overheid moet je daarin een afweging gaan maken: moet alles er perfect uitzien? Of mogen we daarvan afstappen als dat duurzamer is?”

Om het systeem te kunnen veranderen, moeten we op een andere manier gaan denken, ziet Hans van Bakel. Hij houdt zich als adviseur bij gemeente Amsterdam bezig met de transitie naar duurzaamheid en circulariteit. “We moeten onze denkwijze veranderen. Een belangrijke eerste stap die je als gemeente moet zetten, is besluiten geen nieuwe lichtmasten meer te kopen want die aanpak is niet circulair. Neem deze ambitie als uitgangspunt en kijk hoe je dit kunt bereiken. Zo kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om de levensduur van bestaande masten te verlengen, door ze te monitoren en te laten staan zolang dat veilig is.” Verouderde masten kun je vervolgens laten renoveren, of vervangen. 

De kracht van de markt

Hans is ook betrokken bij de stichting en kenniscentrum Openbare Verlichting Nederland (OVLNL), waar hij zich binnen de werkgroep Circulariteit bezighoudt met het ontwikkelen en verspreiden van kennis over circulaire verlichting binnen de sector. Voor deze werkgroep vroegen gemeenten Amsterdam en Rotterdam vorig jaar – middels een marktconsultatie – bij verschillende marktpartijen uit welke ontwikkelingen zij zien op het gebied van lichtmasten. Om te onderzoeken waar de kracht van de markt ligt.

De marktpartijen deden verschillende aanbevelingen, op het gebied van onder andere de rolverdeling, aanbestedingsvormen en aandachtspunten. Zo spraken meerdere partijen een voorkeur uit voor een innovatief partnerschap en een meerjarig contract, waarbij opdrachtnemer en -gever samen kunnen ontwikkelen. Ook is er de wens vanuit de markt om meer kennis op te doen, bijvoorbeeld middels pilots of percelen, en ziet de markt een belangrijke rol weggelegd voor de overheid om richtlijnen te specificeren en toezicht te houden. De gemeente Amsterdam werkt aan een aanbesteding, waarin de uitkomsten van de consultatie worden meegenomen.