Duurzamer staal stimuleren: zo pakt Drenthe het aan

Staal is een van de belangrijkste materialen die we gebruiken in onze infrastructuur. Helaas komt bij de productie ervan nog veel CO2 vrij. Die uitstoot kunnen we terugdringen, door vaker te kiezen voor hergebruik en duurzamere productiemethoden. Joost van der Wal, adviseur duurzame infrastructuur bij provincie Drenthe legt uit hoe de provincie dit stimuleert. “Streef altijd naar verwijdering van je oude damwand. Dit levert weer grondstoffen op!”

Er valt winst te behalen

Joost houdt zich bij de provincie bezig met het terugdringen van CO2-uitstoot en verhogen van circulariteit in infraprojecten. Hij ziet in de praktijk dat er nog veel winst valt te behalen als het gaat om staal, en met name de stalen damwand. Een product dat in de infrastructuur veel gebruikt wordt. Zo worden oever- en havenconstructies vaak voorzien van stalen damwanden, en ook bij dijkversterkingen en bouwkuipen worden ze veel gebruikt.

Bij de productie van zo’n damwand worden schaarse grondstoffen gebruikt en komt veel CO2 vrij. Het is een proces dat een flinke impact heeft op het milieu. Er zijn meer duurzame opties die je als opdrachtgever kunt stimuleren. Zo kun je bijvoorbeeld hergebruik van damwanden toestaan. Joost: “Je kunt in contracten opnemen dat het is toegestaan om hergebruikte damwanden aan te brengen in plaats van nieuwe. Mochten hergebruikte stalen damwanden beschikbaar zijn, dan hoeft de opdrachtnemer geen nieuwe te laten produceren, wat weer energie en grondstoffen bespaart.”

Ook legt Joost uit dat oude damwanden die worden vervangen vaak nog geschikt zijn voor een tweede leven. “Meestal is alleen het deel aangetast dat op de waterlijn zit en is het materiaal eronder nog goed. Die goede delen kun je opnieuw hergebruiken als damwand op een andere plaats of - als dit niet mogelijk is - laten afvoeren als schroot, zodat het kan worden gebruikt in een nieuw te produceren damwand. Daarvoor moet je alleen de oude damwand wel verwijderen.” Dat gebeurt nog niet altijd. Vaak laten opdrachtgevers hem staan en er wordt een nieuwe voor gezet. Daarom tipt Joost: “Streef altijd naar verwijdering van je oude damwand. Dit levert weer grondstoffen op!”

Invloed op de uitstoot

Is het binnen een project niet of maar deels mogelijk om bestaande damwanden opnieuw te gebruiken? Ook in het productieproces van nieuwe damwanden kunnen duurzamere keuzes worden gemaakt. Zo komt er bij de ene productiemethode minder CO2 vrij dan bij een andere. Dit wordt bepaald door de oven waarin het staal wordt gesmolten en de energie die wordt gebruikt. Joost: “Gebruik je een vlamboogoven met groene elektriciteit, zoals bij productie in Luxemburg het geval is, dan reduceer je de CO2-uitstoot met ongeveer vierenzeventig procent ten opzichte van productie in een hoogoven in Polen.” Daarmee kun je de voetafdruk van CO2 flink verkleinen.

Als opdrachtgever kun je deze duurzamere productiemethode stimuleren door in het contract eisen te stellen aan de milieukostenindicator (MKI). Dit is een meetinstrument dat de milieu-impact van een product of project samenvat in één score, uitgedrukt in euro’s. Hoe lager de MKI-waarde, des de lager de milieu-impact is van het product of project. Joost: “Je kunt bijvoorbeeld opnemen dat de damwanden maximaal een MKI mogen hebben van €50 over LCA fasen A1-A3. Daarmee dwing je de opdrachtnemer om de damwand in Luxemburg te laten maken. Op deze manier weet je zeker dat je een duurzamer product krijgt.”

Een belangrijke kanttekening hierbij is dat niet alle stalen damwandprofielen worden geproduceerd in Luxemburg. Leg je een maximale MKI-waarde op, dan moet je bij voorbaat zeker weten dat het profiel dat je voorschrijft kan voldoen aan de MKI-eis.

Een goed teken

Drenthe nam eind 2024 voor het eerst een MKI-eis op voor stalen damwanden in het bestek van een project voor onderhoud aan de oeverconstructie van kanaal de Hoogeveensche Vaart. Hier werd door de markt goed op gereageerd, blikt Joost terug. “In de aanbestedingsfase zijn er geen vragen over gesteld.” Na gunning, toen de uitvoering werd doorgesproken, gaf de provincie nogmaals aan dat het staal moet voldoen aan de MKI-eis. “Dat heeft de opdrachtnemer vervolgens gewoon geregeld. De MKI-waarde werd door een specialist onderbouwd met een levenscyclusanalyse om de milieueffecten te evalueren, waarna de damwanden zijn vervaardigd.” Met als resultaat een lagere CO2-voetafdruk.

Minder uitstoot, meer materiaal

De provincie werkt momenteel aan het implementeren van de MKI-eis in alle contracten. Het is een kleine verandering die veel impact heeft op de CO2-uitstoot, maar ook de nodige uitdagingen met zich meebrengt. Het maken van een stalen damwand met een lagere uitstoot kost namelijk meer geld dan een damwand waarvan de uitstoot hoger is. Dat zit zo: in Polen, waar de uitstoot bij productie hoger is, worden de dunst mogelijke damwanden  gemaakt. De meer duurzame damwanden geproduceerd in Luxemburg zijn dikker en daarvoor is iets meer staal nodig. Dit maakt – samen met een hogere prijs voor het gebruik van hernieuwbare energie - de totaalprijs van een duurzamere stalen damwand voor de provincie Drenthe ongeveer vierendertig procent hoger dan een damwand uit Polen.

Overigens hangt het af van de situatie of je daadwerkelijk te maken hebt met meerkosten. In het geval van de provincie Drenthe wordt er gekozen voor een duurzamer product, waarvoor meer materiaal nodig is wat de kosten voor het staal hoger maakt. Een andere keuze kan resulteren in lagere kosten. Joost: “Soms kies je al standaard voor een profiel dat ook in Luxemburg kan worden geproduceerd, waardoor je alleen de minimale meerprijs voor de hernieuwbare energie betaalt.”

Leg het goed uit

In het kader van het terugdringen van materiaalverbruik klinkt dat onlogisch. Om collega’s mee te krijgen is het dan ook belangrijk dat je goed kunt uitleggen waarom meer materiaal en geld meer duurzaamheid betekent. Gebruik hierbij de beschikbare data om je collega’s te overtuigen. Joost: “Leg de cijfers over de uitstoot en het materiaalgebruik van de verschillende opties naast elkaar. Zo kun je goed uitleggen voor welke damwand je kiest, welke uitstoot daarbij hoort en hoe dat verschilt ten opzichte van een andere optie. Hiermee laat je zien dat de dikkere damwand de betere en ook nog eens de meest circulaire optie is. In Luxemburg wordt namelijk meer schroot ofwel gebruikt metaal (96%) toegevoegd aan de damwand dan in Polen (26%).”

Sluit eerst andere opties uit

Overigens vergt ook de duurzamere productiemethode van staal nog steeds veel energie en grondstoffen. Daarom roept Joost op om, voordat je hier middels de MKI op gaat sturen, eerst alle andere opties te onderzoeken. “Er zijn natuurlijk heel veel andere manieren waarop je bijvoorbeeld een oeverconstructie kunt inrichten. Je kunt natuurvriendelijk bouwen, zonder damwanden of met beton. Zijn stalen damwanden echt de beste optie? Dan scheelt het al als je een deel van de damwanden kunt hergebruiken uit een ander project.”

Ook aan de slag?

De Staalketen van BouwCirculair, die zich richt op het bevorderen van het gebruik van CO2-arme en circulaire materialen in de bouwsector, heeft productbladen voor damwanden ontwikkeld. De provincie Drenthe, ook een van de deelnemers in de Staalketen, heeft deze productbladen gebruikt bij het opstellen en aanpassen van hun projectcontracten. De productbladen geven minimumeisen op het gebied van circulariteit en MKI en zijn vrij te gebruiken. Op moederbestek.nl kun je de productbladen gratis downloaden.