Gemeente Apeldoorn stimuleert hergebruik van materialen met circulaire werf

Wat doe je met circulaire materialen, afkomstig uit de infrastructuur, die niet direct in een volgend project kunnen worden hergebruikt? De gemeente Apeldoorn werkt naast twee conventionele werven met een circulaire werf: een extra locatie waar ook hergebruikte materialen liggen. Sinds anderhalf jaar experimenteert de gemeente hiermee, met als doel om het circulaire werken binnen de organisatie te stimuleren én verbeteren. Aan het woord zijn Klaas Venhoek en Sonja Dijkman – Elskamp, over hoe het koppelen van materialen in zijn werk gaat, en welke uitdagingen ze tegenkomen. “Ondanks dat misschien niet alles in een keer lukt, moet je er wel mee doorgaan.”

Beschikbaar materiaal zichtbaar maken

Van straatstenen en betontegels tot aan banden: op de circulaire werf wachten opgeslagen materialen, goederen en andere spullen uit de buitenruimte – zoals afvalbakken, fietsbeugels en banken - op een nieuwe bestemming. Alles dat niet direct in een ander project gebruikt kan worden maar nog wel geschikt is voor hergebruik, wordt geplaatst op online matchingtool DuSpot. Beheerder van dit platform en de circulaire werf is beheerder Klaas Venhoek. Hij zorgt dat materialen worden gekoppeld aan een nieuw project, en dat alles op de juiste plek terecht komt. “Door het op DuSpot te zetten, maken we voor iedereen zichtbaar dat het beschikbaar is. Is er een bepaalde hoeveelheid materiaal nodig voor een nieuw project, dan kan dit op DuSpot gereserveerd worden en op het depot opgehaald worden.”

Nog geen beleid, wel aan de slag

De afgelopen anderhalf jaar experimenteerde Apeldoorn binnen haar eigen gemeentegrenzen met deze manier van werken. Een transitie die in gang is gezet door collega’s op de werkvloer, waaronder Klaas en Sonja, adviseur circulariteit binnen de gemeente Apeldoorn: “We vonden het zonde dat we al het materiaal dat vrijkwam, telkens maar weggooiden.” Een locatie waar herbruikbare materialen konden worden opgeslagen was er al, een gemeentelijk beleid gericht op circulariteit ontbrak nog. Sonja: “Wel streeft onze gemeente – in lijn met de landelijke doelstellingen - naar een reductie van primaire grondstoffen van vijftig procent in 2030, maar daar moet iedere afdeling op zijn eigen manier invulling aan geven. Daar zijn nog geen handvatten voor opgesteld.”

Daarom gingen Sonja en Klaas samen met collega’s van de project- en onderhoudsafdeling ‘gewoon aan de slag’ met het hergebruiken van materialen. Kijken wat wel en niet werkt. Bijvoorbeeld door in projecten eerder te kijken naar welke materialen er vrijkomen, en of deze hergebruikt kunnen worden. Sonja: “Het beste is natuurlijk als dat in hetzelfde project kan.” Dit scheelt niet alleen opslagruimte, maar ook vervoer. “Kan dat niet, dan kijken we naar andere projecten.” Zo kwam er in 2024 twaalfhonderd vierkante meter aan betontegels – ruim tienduizend stuks - vrij uit een vergroeningsproject. Tijdelijke opslag bleek uiteindelijk niet nodig: de tegels zijn direct twee straten verderop gebruikt. Sonja: “Zo zien we het graag.”

De doorstroom verbeteren

Toch blijkt het in de praktijk lastig om vrijgekomen materialen direct aan het juiste project te koppelen. Bijvoorbeeld omdat projectplanningen niet goed op elkaar aansluiten, waardoor materiaal soms niet op tijd vrijkomt, of juist te vroeg. Klaas: “Dit maakt het lastig om voor elk circulair project een passend aanbod te vinden.” Met als gevolg dat vrijgekomen materiaal vaak moet worden opgeslagen. Die opslagruimte beschikbaar hebben, is dan ook essentieel gebleken om circulair te kunnen werken.

Al gaat het circulair werken nog niet vanzelf. Zo besteden Klaas en Sonja nu nog veel tijd en energie aan het onder de aandacht brengen van vrijgekomen materialen bij collega’s en binnen projecten. Sonja: “Er is meer nodig dan een online matchingtool en een account voor iedereen. We moeten mensen regelmatig laten zien wat er ligt om te zorgen dat materialen door blijven stromen.” Dat is niet gek. Deze transitie vraagt immers ook om een omslag in de manier van denken. Duidelijke kaders en richtlijnen zouden daarbij kunnen helpen.

Zo wordt er binnen de gemeente gewerkt aan een handelingskader circulaire openbare ruimte. Sonja: “Hierin maken we afspraken over de minimale restlevensduur en de beeldkwaliteit van het hergebruikte materiaal. Daarnaast ontwikkelen we verhardingsatlassen en materialenpaspoorten voor de openbare ruimte, zodat duidelijk is welk hergebruikt materiaal in welk deel van de gemeente kan worden toegepast.”

Circulair werken naar een hoger niveau

Om de doorstroom te verbeteren, kan ook de samenwerking worden gezocht met andere gemeenten om materialen uit te wisselen. Dit willen Klaas en Sonja in 2025 onderzoeken. Klaas: “We hebben best veel beschikbaar. Materialen die we ooit wel zouden kunnen gebruiken, maar niet op korte termijn. Stel dat er een buurgemeente is die snel een grote lading stoeptegels nodig heeft, dan kunnen we de tegels beter aan hen geven en deze later – wanneer we het zelf nodig hebben – ergens anders vandaan halen.”

Ook werkt de gemeente aan het aanleggen van een nieuwe circulaire werf, naast het huidige depot. Deze werf wordt volledig circulair aangelegd met materialen die voor het grootse deel uit eigen gemeente geoogst zijn. Hierdoor verdubbelt straks het aantal vierkante meters aan opslagruimte, wat het circulaire werken een boost gaat geven. Zo kunnen straks grotere materiaalvolumes worden opgeslagen. Sonja: “Hierdoor kunnen we straks ook voldoen aan de vraag van grotere projecten, waar behoefte is aan een groter volume aan materiaal.”

Waardevolle lessen

Omdat gemeentelijk beleid over circulair werken nog ontbrak, stelden Klaas, Sonja en collega’s zelf werkafspraken op. Niet alle afspraken pakten in de praktijk even goed uit. Zo ook de bedachte termijn voor het aanmelden en ophalen van materiaal: die bleek niet realistisch. Klaas: “Wij verwachten dat te brengen of op te halen spullen of materialen minimaal drie dagen van tevoren aangemeld of gereserveerd worden. In de praktijk denken mensen vaak pas op de dag zelf: ik heb dit nodig. Dus pas dan gaan ze zoeken. Daar hebben we van geleerd. Die afspraken hadden we anders moeten opstellen en zullen aangepast moeten worden.”

Om de hele organisatie in deze transitie mee te krijgen, is het belangrijk dat de verantwoordelijke bestuurder of het betrokken afdelingshoofd iedereen meeneemt in het traject, reflecteert Sonja. “Kondig aan dat je als organisatie circulair gaat werken, dat het voor de organisatie een belangrijk onderwerp is. Het hoeft nog niet direct heel concreet te zijn, maar het moet wel duidelijk zijn dat we daar met elkaar naartoe werken.” Door dit al voorafgaand, of redelijk aan het begin van het traject te doen, krijg je makkelijker het grootste deel van de mensen mee. Ook de mensen die nog weerstand voelen. Sonja: “Want ondanks dat misschien niet alles in een keer lukt, moet je er wel mee doorgaan. We gaan met elkaar deze transitie aan en dan mogen er ook fouten worden gemaakt. Bij ons leeft dat gevoel nu nog niet bij iedereen.”

Ga het gewoon doen

Tot slot luidt het advies van Klaas aan andere overheden die soortgelijke stappen richting circulair werken willen zetten: “Begin gewoon, ga het doen. Blijf niet hangen bij het maken van beleid en plannen. Ga experimenteren, zolang je maar van tevoren nadenkt over de stappen die je zet.” Sonja vult aan: “Leer van de fouten, maar vier ook vooral de successen. Dan blijft het leuk om te doen.”