BZK verklaarde conceptdocumenten geheim

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) oefende druk uit op andere ministeries om geen enkel conceptdocument vrij te geven bij verzoeken om overheidsinformatie. Het ministerie verklaarde eerder dat het ministerie van VWS zich met het achterhouden van duizenden overheidsdocumenten niet aan de rijksbrede instructie had gehouden, maar dat deed het juist wel.

Ministerie loog

En daar loog het ministerie destijds over, concludeert het journalistieke platform Follow the Money (FTM) dat deze gang van zaken vandaag onthulde op basis van nieuwe openbaar gemaakte stukken. Vorig jaar ontdekte de Volkskrant al dat het ministerie van VWS bij Woo-verzoeken van journalisten of burgers elk ‘concept’-document categorisch afwees voor openbaarmaking. Destijds liet BZK weten dat dit volledig in strijd was met zijn advies op basis van de ‘rijksbrede instructie’. Daarin zou staan dat conceptdocumenten netjes moesten worden beoordeeld en hoogstens op passageniveau kon worden ‘gelakt’.

Rijksbrede vaste lijn

Maar naar nu blijkt deed VWS precies wat BZK vroeg, toont FTM: in een recent openbaar gemaakte interne nota van 13 maart 2023 staat dat de ‘rijksbrede vaste lijn’ is om concepten ‘integraal’ te weigeren bij verzoeken tot overheidsinformatie. Er is zelfs een ‘template’ voor ambtenaren om de documenten met een kant-en-klare motivering af te wijzen. Eerder onthulde FTM al dat ministeries onderling hadden besloten om conceptdocumenten bij verzoeken om overheidsinformatie niet vrij te geven. Dat was een besluit van het Secretarissen-Generaal Overleg (SGO), terwijl toen al bekend was dat meerdere rechtbanken deze praktijk verbieden. De Rutte-doctrine bleek nog springlevend.

Integraal afwijzen

Nu onderschrijven verschillende rijksambtenaren tegenover FTM dat BZK druk uitoefende op andere ministeries om geen enkel conceptdocument vrij te geven. In februari antwoordde de toenmalige staatssecretaris Alexandra van Huffelen op vragen van NSC-Kamerlid Sandra Palmen nog dat er geen sprake van was dat het bij voorbaat weigeren van openbaarmaking van concepten was vastgelegd. Maar uit de interne nota blijkt dat concepten ‘niet inhoudelijk beoordeeld worden’ en publicatie ervan na Woo-verzoeken ‘integraal’ moet worden afgewezen.

Publiek debat 'schadelijk'

Reden: ambtenaren moeten vertrouwelijk van gedachten kunnen wisselen en publiek debat over documenten die (nog) niet rijp zijn voor besluitvorming zou ‘schadelijk’ zijn. Ook zou er te weinig menskracht voor kunnen worden vrijgemaakt. FTM ontving de nota overigens al een jaar geleden, maar toen waren bovengenoemde passages zwartgelakt. De reden was dat openbaarmaking ‘de procespositie van de Staat’ zou aantasten en de ‘eenheid van het kabinetsbeleid’ in het geding zou komen.

Verkeerd geïnformeerd

Palmen is ontstemd over de zaak en beschuldigt het kabinet van het verkeerd informeren van de Kamer. Ze gaat opnieuw vragen stellen, maar nu aan de nieuwe minister van BZK, partijgenoot Judith Uitermark. Kamerlid en mede-Woo-initiatiefnemer Joost Sneller (D66) noemt de gang van zaken ‘kwalijk’. Na een aangenomen motie om de uitvoering van de wet in lijn te brengen met de wet heeft het ministerie de instructie voor andere ministeries afgelopen maand gewijzigd. Daarin staat dat alleen conceptdocumenten die met hogere ambtenaren zijn gedeeld moeten worden beoordeeld bij een Woo-verzoek. FTM schrijft dat BZK geen tijdige reactie gaf voor de publicatie.

UPDATE

In een latere reactie op het artikel zegt het ministerie tegen FTM zich 'niet te herkennen' in het relaas van ambtenaren op andere departementen die onder druk gezet zeggen te zijn om conceptdocumenten altijd geheim te houden. ‘Ieder bestuursorgaan is zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van de Woo,’ zegt een woordvoerder. Wel kende de ‘Woo-instructie’ uit 2022 volgens deze woordvoerder een ‘strakkere’ tekst, ‘die er in de praktijk op neerkwam dat concepten integraal werden geweigerd'.