Kamerdebat over ravijnjaar: wie vindt wat?

De vaste commissie voor Binnenlandse Zaken vergadert woensdag over verschillende zaken met betrekking tot de financiën van decentrale overheden. De VNG roept lokale bestuurders op massaal het debat bij te wonen, om nogmaals te benadrukken dat het financiële ravijn gedempt moet worden. Wat kunnen zij verwachten van de commissieleden die morgen aanwezig zijn, nu het 1 voor 12 is?

Agenda

De vergadering, die morgen om 14.30 begint en naar verwachting tot 18.00 duurt, kent verschillende agendapunten. Zo wordt er gesproken over de gemeenten die hun algemene reserves gebruiken om hun begroting sluitend te maken en de omzetting van specifieke uitkeringen naar fondsuitkeringen.

Daarnaast staat de nieuwe normeringssystematiek van het gemeentefonds ter discussie, en wordt er gesproken over de decembercirculaire van 2024. Ten slotte behandelt de commissie de manier waarop het kabinet het proces richting de voorjaarsnota inricht.

Deadline

Wat betreft dat laatste is de druk flink opgevoerd. Tijdens een ledenbijeenkomst van de VNG die afgelopen vrijdag (21 maart) plaatsvond, liet het verenigingsbestuur weten een harde deadline te stellen aan het kabinet. Vóór 15 april moet de regering met meer middelen over de brug komen, ten minste ter compensatie van de jeugdzorg, anders stapt het bestuur naar de rechter. Daarnaast zegt de gemeentekoepel toe haar handtekening onder het woonakkoord en het zorgakkoord uit te gummen als het kabinet de aanbevelingen van de Commissie Van Ark niet opvolgt.

Gesprek loopt vast

De samenwerking met het kabinet lijkt steeds stroever te lopen, bleek uit de woorden van VNG-voorzitter Sharon Dijksma. Vanuit de Kamer zijn er echter regelmatig steunbetuigingen te horen. Opvallend vaak overigens door Kamerleden met een gemeentelijke achtergrond: oud-raadsleden en oud-wethouders met veel begrip voor de lastige positie waarin het rijk lokale bestuurders brengt. Maar die conclusie gaat niet altijd op. Wat vonden de leden van de vaste commissie eerder van het ravijnjaar?

Aukje de Vries (VVD)

VVD-Kamerlid Aukje de Vries is het meest ervaren Kamerlid dat voor de commissievergadering van morgen op de presentielijst staat. Al in 2012 werd zij geïnstalleerd als Kamerlid. In 2022 werd ze staatssecretaris voor Toeslagen en Douane. Bij het aantreden van het kabinet-Schoof nam ze weer plaats in de Kamer. Tussen 2002 en 2011 was De Vries raadslid voor de VVD in Leeuwarden. Daarna was ze een jaar Statenlid in Friesland. Ook werkte ze in totaal 7 jaar voor gemeenten.

Ondanks haar gemeentelijke ervaring haalde het Kamerlid zich recent de woede van een menigte VVD-wethouders op de hals. In een bericht op X verweet ze gemeenten ‘de auto en het huis’ te gebruiken als ‘melkkoe’. Dit in een reactie op het bericht dat gemeenten forse belastingverhogingen doorvoeren om hun begrotingen rond te krijgen. Ze pleitte eerder ook al voor het maximeren van de stijging van lokale belastingen. Haar partij lijkt geenszins voornemens te pleiten voor een toevoeging aan het gemeentefonds.

Het bericht van De Vries:

Is er wel een tekort?

Partijgenoot van De Vries, Wendy van Eijk, zei recentelijk in de Kamer bijvoorbeeld dat zij de vraag of gemeenten nu geld tekort komen ‘lastig te beantwoorden’ vindt. Ze wees er daarbij op dat de begrotingssystematiek al hervormd is en dat niet elke gemeente geld tekort komt. Ook gaf ze aan gehoord te hebben dat gemeenten het in 2025 nog wel redden. Daarom was het standpunt van de VVD dan ook dat de minister dit jaar nog heeft om met gemeenten in gesprek te gaan.

André Flach (SGP)

SGP’er André Flach liet een stuk korter geleden het lokale bestuur achter zich. Tot 2023 was hij nog wethouder in de gemeente Hendrik-Ido-Ambacht. Die functie vervulde hij al sinds 2010. Daarvoor was hij voor de SGP lid van de gemeenteraad. In totaal was hij 22 jaar actief in de lokale politiek.

Flach is één van de Kamerleden die de afgelopen tijd veelvuldig zijn stem heeft laten horen over het naderende ravijnjaar. Bij een commissievergadering afgelopen november zei hij bijvoorbeeld dat gemeenten ‘vleugellam’ zijn gemaakt. ‘Het Rijk vertrouwt de gemeenten niet en houdt ze met regelgeving en bezuinigingen in een houdgreep’, aldus de SGP’er. Hij hekelde toen ook de ‘mismatch’ tussen het gemeentelijk taakveld en de financiële middelen die zij daarvoor krijgen. ‘Mijn gemeentehart bloedt.’ Hij gaf bij zijn betoog aan mede namens de ChristenUnie te spreken.

Concrete oplossingen

De SGP vraagt het kabinet concreet het gemeentelijk belastinggebied juist te verruimen, en daarnaast de financieringssystematiek te herontwerpen. Gemeenten hebben volgens Flach behoefte aan een meerjarig stabiel systeem, dat past bij de specifieke lokale uitdagingen. Op korte termijn pleit de SGP daarnaast onder andere voor meer ruimte in de boekhoudregels, een afbakening van de reikwijdte van de jeugdhulp en het schrappen van de specifieke uitkeringen zonder de daarbij eerder voorgestelde efficiencykorting.

Joost Sneller (D66)

Ook D66-Kamerlid Joost Sneller heeft een achtergrond in de gemeentepolitiek, al is die niet zo uitgebreid als die van Flach en De Vries. Van 2010 tot en met 2014 was Sneller gemeenteraadslid in Den Haag. Daar was hij woordvoerder op onder andere financiën. Sinds 2017 zit hij in de Kamer voor de democraten.

Enkele weken geleden stelde Sneller nog vragen aan de minister over de mogelijke gevolgen van het ravijnjaar. Die zijn nog niet beantwoord. Sneller wilde onder andere weten wat het kabinet ervan vindt dat op veel plekken de Ozb omhoog gaat, als een gevolg van de gemeentelijke tekorten. Hij en zijn mede-indieners spraken onder andere de angst uit dat de hogere Ozb gaat zorgen voor meer armoede, en minder winst voor bedrijven. Ze vroegen zich daarbij af of de stijgende Ozb wel is meegenomen in verschillende ramingen.

D66 hekelt samenwerking

Tijdens het commissiedebat van november, waarin ook Flach zijn zorgen uitte, hekelde Sneller de manier waarop het kabinet samenwerkt met gemeenten. Terwijl in het regeerprogramma wordt gesproken over een goed samenwerkend bestuur, lijkt daarvan geen sprake te zijn. Ook vond hij dat het kabinet nog erg onduidelijk communiceerde over de specifieke uitkeringen en de gemeentelijke heffingen.

'Slecht bestuur'

D66 zegt het ravijn te willen dichten. Sneller plaatste enkele dagen geleden op X nog het bericht dat de coalitie haar eigen beloftes op het gebied van wonen, veiligheid en lastenverlichting kan vergeten als het deze bezuinigingen doorzet. ‘Bovendien is het gewoon slecht bestuur.’ Eerder diende hij een motie in om het gemeentelijk belastinggebied te verbreden zodat gemeenten meer in hun eigen inkomsten konden voorzien. Die motie werd verworpen.

Het bericht van Sneller:

Marieke Koekkoek (Volt)

Ten slotte staat ook Marieke Koekkoek van Volt aangemeld als aanwezig bij het commissiedebat van morgen. Koekkoek heeft geen achtergrond in de gemeentepolitiek. Na haar opleiding rechten werd ze promovenda in Leuven en werkte ze kort bij een advocatenkantoor. In 2021 werd ze Kamerlid. In 2024 behaalde ze, 13 jaar na haar aanstelling als promovenda, haar doctoraat.

Al in 2023, toen de Kamer zich voor het eerst begon te roeren over de constatering dat gemeenten in 2026 in een financieel ravijn zouden vallen, pleitte de Volt-politica voor een oplossing. Ze deed toen samen met de SP en GroenLinks-PvdA aan toenmalig minister Hugo de Jonge een oproep om het gat te dichten. Ze pleitte toen ook voor het afschaffen van de opschalingskorting. Aan die oproep werd een jaar geleden bij de presentatie van de voorjaarsnota gehoor gegeven.

Financiële overbrugging

In oktober vorig jaar diende Koekkoek, overigens samen met Flach en Kamerleden van de ChristenUnie, SP, GroenLinks-PvdA en Denk, een motie in waarin het kabinet werd opgedragen met financiële overbrugging te komen voor het ravijnjaar. Die motie werd door een meerderheid van de Kamer verworpen. 

Brandbrief

De overige commissieleden van de vaste commissie hebben zich (nog) niet aangemeld voor het debat. De lokale bestuurders zullen dus waarschijnlijk in de meerderheid zijn. Utrechtse gemeenten stuurden vandaag ook een brandbrief aan de commissieleden. Daarin roepen ze de Tweede Kamer op om in te grijpen. 'Dit gaat grote gevolgen hebben voor onze inwoners en de leefbaarheid en veiligheid van onze gemeenten.' Ook de provincie Utrecht ondertekende de brief.