Controle op gemeentelijk accountant: rekenkamer of AFM?

De Rekenkamer Amsterdam-Zaanstad, Rekenkamer Den Haag en de Vereniging van Rekenkamers pleiten er opnieuw voor om het toezicht op gemeentelijke accountantsdiensten (GAD’s) anders te regelen. Nu zijn ze zelf verantwoordelijk voor het toezicht, maar ze willen dat het door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) gebeurt. Het kabinet zei eerder al volmondig ‘nee’ tegen het voorstel. Maar waarom eigenlijk?

Geen directe aanleiding volgens het kabinet

Het simpele antwoord is dat het kabinet geen tekortkomingen ziet in het huidige stelsel die aanleiding zouden zijn om het toezicht te veranderen. Op dit moment zijn er nog maar twee GAD’s in Nederland: in Amsterdam en in Den Haag. Terwijl alle commerciële partijen onder het toezicht van de AFM vallen, vallen de GAD’s direct onder de gemeente en worden ze dan ook gecontroleerd door de lokale rekenkamers. Die rekenkamers vinden dat maar niks.

De opvatting van de rekenkamers is dan ook niet nieuw. Twee jaar geleden al kwamen ze gezamenlijk met eenzelfde oproep naar buiten: ‘breng het toezicht op de GAD onder bij de AFM’. Medio vorig jaar, overigens ruim een jaar nadat de rekenkamers hun brief verstuurden, reageerde minister Eelco Heinen op de oproep met een negatief oordeel. Ook de GAD’s zelf geven aan niet per se behoefte te hebben aan het toezicht door de AFM.

Het kabinet sprak met de AFM, de twee GAD’s en de Kwaliteitsonderzoek overheidsauditors (KOA), en concludeerde vervolgens dat er geen aanleiding is om het toezicht te verplaatsen. Zo gaf de minister aan erop te vertrouwen dat gemeenten de verantwoordelijkheid nemen om, indien zij kiezen voor een GAD, de lokale rekenkamer voldoende middelen te geven voor de controletaak. Daarnaast heeft het ministerie geen signalen ontvangen van problemen bij gemeenten.

Wat is er volgens de rekenkamer aan de hand?

Volgens de rekenkamer is er wel degelijk aanleiding het toezicht te verplaatsen naar de AFM. Zij vinden dat de controle van de accountant te veel beslag legt op de tijd en middelen. ‘De rekenkamer ondersteunt de gemeenteraad door onderzoek te doen naar de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het beleid van de gemeente. Toezicht op een GAD vraagt specifieke expertise en die moet vaak worden ingehuurd, terwijl de AFM de expertise al in huis heeft.’

De rekenkamers maken zich daarnaast zorgen over het veranderende accountancy landschap. Steeds meer gemeenten zouden een GAD willen. De situatie lijkt nog complexer te worden, nu in ieder geval de GAD uit Den Haag heeft aangegeven controleopdrachten voor andere gemeenten te willen uitvoeren. Algemeen directeur Carla Slotema-Tesser sprak die ambitie afgelopen januari uit tegenover Binnenlands Bestuur. De rekenkamers zien daarin een probleem omdat het zou betekenen dat één GAD meerdere toezichthouders krijgt.

Wat zegt de wet eigenlijk?

Hoewel de discussie tussen de rekenkamers en het kabinet vrijwel volledig gaat over de praktijk: de beschikbaarheid van kennis en middelen, speelt er in werkelijkheid nog iets anders. Namelijk dat er in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) bewust voor is gekozen om interne accountants en overheidsaccountants niet onder het regime van de AFM te laten vallen, omwille van argumenten ten aanzien van de staatsinrichting.

‘Het is in principe aan de overheid (Rijk of gemeente) om te bepalen welke eisen zij wil stellen aan het controlebestel en de daaraan te stellen kwaliteitscriteria’, aldus de memorie van toelichting daterende uit 2004. Er zijn al voldoende checks and balances, zo bepleitte de wetgever. ‘Accountants die werkzaam zijn bij GAD's worden in gemeentelijke dienst aangesteld en worden door de gemeenteraad benoemd, geschorst en ontslagen.’

Deze taakverdeling voorkomt dat de minister van Financiën, formeel verantwoordelijk voor het functioneren van het gehele financiële bestel en daarmee ook de AFM, direct verantwoordelijk wordt voor het toezicht op de accountantscontrole van individuele gemeenten. Om toch kwaliteitswaarborging te bewerkstelligen is er met invoering van de Wta voor gekozen ook de Gemeentewet te wijzigen. Namelijk zodanig dat dezelfde eisen die het AFM stelt ook de eisen zijn die de lokale rekenkamers stellen wanneer ze de GAD’s controleren.