Huis van Thorbecke gaat in de steigers

Tot nu toe regelden de beheerders van het Huis van Thorbecke grotendeels ieder voor zich de digitalisering, maar dat is alsof elke verdieping van het huis een eigen aansluiting voor gas, water en stroom heeft. Over een gezamenlijke aanpak van de renovatie bestaat opvallende eensgezindheid.

Gelijkwaardige bestuurslagen

Het was de staatssecretaris van digitalisering, Szabó (PVV), die als eerste opperde dat het Huis van Thorbecke aan een renovatie toe is. Het Huis stamt uit 1848, toen Johan Rudolph Thorbecke met een nieuwe grondwet het fundament legde voor de Nederlandse parlementaire democratie. In het Huis van Thorbecke heeft elke bestuurslaag eigen taken, verantwoordelijkheden en een eigen mandaat. Gelijkwaardigheid vormen de bestuurslagen het bestuur van Nederland, zo is in de grondwet verankerd. Bij de presentatie van de Digitale Agenda Gemeenten 2028 bepleitte Szabó de noodzaak van één digitale overheid en riep hij op tot intensieve samenwerking binnen het huis op het gebied van digitalisering.

De metafoor van ‘het huis’ werd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) omarmd, bijvoorbeeld in een brief aan de staatssecretaris: ‘Het valt ons op dat er soms nog in termen van gescheiden verdiepingen – voor rijk, provincies, waterschappen en gemeenten – wordt gedacht. Terwijl onderhoud en vernieuwing alle bewoners gezamenlijk aangaan. Daardoor laten we overheidsbreed belangrijke kansen liggen.’ Gedoeld wordt op het benutten van kansen op het vlak van leveranciersmanagement en op data-uitwisseling. Waarom heeft elke verdieping eigen netwerken, kabels en stopcontacten als je ook kabels kunt leggen tussen de verdiepingen, om zo maatschappelijke opgaven aan te pakken?

Samenleving schreeuwt om meer regie

Peter Snijders, voorzitter van de commissie Informatiesamenleving van de VNG en burgemeester van Zwolle, proeft veel bereidheid om overheidsbreed ict-zaken op te pakken. ‘Gemeenten snappen de urgentie. In termen van geld en capaciteit, maar ook omdat de samenleving schreeuwt om meer regie op digitalisering.’

Bestuurders zijn er inmiddels achter dat technologie te belangrijk is om over te laten aan technici. Snijders spreekt van een kantelpunt. ‘De verkiezing van Trump is een klikmoment, maar zo waren er al meer geopolitieke ontwikkelingen die duidelijk maken dat we de weerbaarheid van de samenleving moeten versterken. De druk op overheidsorganisaties is hoog. In het Huis van Thorbecke hebben ze elkaar vast te houden. De grondwet is belangrijker dan ooit: we moeten terug naar de fundamenten, naar de spelregels die we ooit hebben afgesproken.’

Thorbecketafel

Om afspraken te maken over een efficiëntere inrichting gaan de bewoners van het Huis van Thorbecke om tafel. Als het aan de VNG ligt, krijgt het bewonersoverleg de vorm van een zogeheten ‘Thorbecketafel’, waarin de verschillende bestuurslagen doorlopend en in gelijkwaardigheid beslissingen nemen over de digitalisering die alle overheidsorganisaties raakt. De Thorbecketafel is een ‘politiek-bestuurlijke kop’ die sturing geeft aan digitalisering. Er komt dus iets bij, bovenop de bestaande gremia.

Nu weet iedereen die weleens een verbouwing heeft georganiseerd dat het niet makkelijk is om verschillende onderdelen op elkaar te laten aansluiten en dat het nóg ingewikkelder wordt als je eerst moet overleggen met de vve. Op abstract niveau zijn bestuurders het eens over standaardisering en overheidsbrede regie, maar wat betekent het voor de eigen organisatie? Dat wordt pas voelbaar als er knopen worden doorgehakt, erkent Snijders. ‘Sommige bestaande investeringen in ict zullen niet volledig worden terugverdiend. Dat zal pijn doen. Maar daar komt wel wat voor terug: de digitalisering van het huis van Thorbecke is een investering die ons uiteindelijk veel meer oplevert.’

Concreet niveau

Om zich heen voelt de commissievoorzitter de bestuurlijke wil en noodzaak om af te zakken naar een concreet niveau. ‘Onder de Werkagenda Waardengedreven Digitaliseren hebben we gepraat over meer samen organiseren, maar dat is in de praktijk toch lastig gebleken. Afgelopen jaar heb ik gemerkt dat bestuurders zeggen dat het zo niet langer kan.’ In Szabó denkt hij een goede gesprekspartner te vinden. ‘Hij zegt niet alleen hoe hij het wil, maar vooral dat hij het samen wil doen met de andere bewoners. Dat vind ik heel verfrissend en verstandig’, aldus Snijders. ‘Door die open houding denk ik dat we de 342 gemeenten op één lijn krijgen.’

De renovatie gaat veel mankracht vragen en veel geld kosten. Een bedrag wil hij niet noemen, maar ‘het is duidelijk dat er een offerte moet worden opgesteld voor de digitalisering van het Huis van Thorbecke.’ De gemeenten willen de kosten deels betaald zien door Europa. ‘Tenslotte dwingt Europa ons om met verschillende verordeningen aan de slag te gaan’, aldus Snijders.

Vervolgstappen

Wat zijn concrete vervolgstappen? Op de korte termijn wil de VNG afspraken maken over politiek minder gevoelige onderwerpen, zoals standaardisering van dienstverlening voor inwoners. Met de gemeenten za de koepelorganisatie afspraken maken over basisvoorzieningen, zodat ze gezamenlijk sturing kunnen geven aan bijvoorbeeld leveranciers.

Tempo

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de VNG in juni 2024 stemden de leden vóór opschaling van het Transformatieprogramma Common Ground. Het idee achter Common Ground is dat koplopergemeenten de meest noodzakelijke componenten, oplossingen en standaarden stapsgewijs laten realiseren, waarna deze worden opgeschaald voor gebruik bij andere gemeenten, die in een eigen tempo aansluiten. Een mooie ontwikkeling, al bestaat het risico dat er jaren overheen gaan voordat bijvoorbeeld één module voor het ontvangen en afhandelen van meldingen over de openbare ruimte in alle 342 gemeentewebsites is geïmplementeerd. Is dat een aanvaardbaar tempo? ‘Je moet de komende tien jaar gewoon forse stappen gaan zetten,’ erkent Snijders. ‘Gas erop. Het Huis van Thorbecke is een mooi monumentaal pand, dat we op een moderne manier gaan inrichten, zodat het voldoet aan de eisen van deze tijd en de bewoners er comfortabel, veilig en makkelijk in kunnen leven.’

Lees het hele artikel deze week in BB21 (inlog).