VNG: digitale ontwikkelingen sturen, niet volgen

‘Regie op één digitale samenleving’. Zo luidt de titel van de Digitale Agenda Gemeenten 2028. De VNG wil dat gemeenten de touwtjes van de digitale transformatie strakker in handen krijgen. Het is niet langer genoeg om technologische ontwikkelingen te volgen en te begrijpen. Gemeenten moeten zélf sturen en vormen, om zo publieke waarden en digitale grondrechten van inwoners te beschermen.

Standaardiseren

Om dat voor elkaar te krijgen, moet er vooral veel meer worden samengewerkt dan nu gebeurt. Door op allerlei vlakken te standaardiseren (niet alleen technisch, maar bijvoorbeeld ook in de vorm van modelverordeningen, met één stem naar de markt spreken, of door de gezamenlijke interpretatie en implementatie van Europese wetten) kunnen gemeenten veel meer het heft in eigen handen krijgen dan nu het geval is, stelt de VNG. 

Stapje verder

De Digitale Agenda Gemeenten 2028 beschrijft drie overkoepelende doelstellingen voor de lokale overheid: 1. Normeren en democratiseren 2. Mogelijk maken (de basis op orde) 3. Kansen benutten. In de vorige Digitale Agenda Gemeenten 2024, die stamt uit 2020, was het nog genoeg om technologische ontwikkelingen te duiden en erop te reflecteren. Met de doelstelling ‘Normeren en democratiseren’ gaat VNG dus een stap verder. Langzaam maar zeker moeten gemeenten af van de bestaande afhankelijkheden van leveranciers en toe naar meer digitale soevereiniteit. Dat kan alleen door samen te werken met het maatschappelijke middenveld (‘civil society’) in publiek-civiele samenwerkingen. ‘Alleen met behulp van hun inzicht, tegenwicht en zeggenschap kunnen we de inzet van technologie verantwoord maken, veilig en met meerwaarde voor de maatschappelijke opgaven,’ aldus de Digitale Agenda Gemeenten 2028. Deze doelstelling gaat dus over digitale grondrechten en ethiek. Concreet betekent dat bijvoorbeeld het opstellen van ‘moresprudentie’, een soort ‘standaarden’ voor gemeenten bij het maken van morele keuzes. Maar normeren en democratiseren gaat ook over het stellen van kaders, bijvoorbeeld door vanuit de VNG inkoopvoorwaarden voor camera’s op te stellen waarmee gemeenten foute camera's kunnen weren.

Betrouwbare overheid

De tweede doelstelling, 'Mogelijk maken', is een oude bekende uit de vorige Digitale Agenda. Dit gaat over het realiseren van een dienstverlenende, slimme en veilige overheid, die het vertrouwen van inwoners (terug)wint doordat het de zaakjes op orde heeft. Met de Digitale Agenda heeft de VNG de niet-geringe ambitie om een ‘collectieve transformatie van de informatiehuishouding te realiseren’. In 2028 moeten de Common Ground-principes, het Federatief Datastelsel en standaardisatie van gegevensuitwisseling eigenlijk geen geheimen meer kennen voor gemeenten. Onder ieder onderwerp van iedere doelstelling hangen tal van programma’s, zoals in de geval onder meer Regie op Gegevens, de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) en Eigen huis op orde.

Openheid en veiligheid

Onder de doelstelling 'Mogelijk maken' (de basis op orde) vallen ook tal van wetten die te maken hebben met open overheid. ‘Door publieke verantwoording wordt bijgedragen aan de versterking van het vertrouwen in de overheid,’ schrijft de VNG. Ook het verbeteren van de digitale veiligheid hoort erbij, wat mede met het oog op de Europese Digitale Decennium onontbeerlijk is. Uit de Digitale Agenda: ‘Gemeenten zetten in op een verdere professionalisering van digitale veiligheid, privacy, artificial intelligence en IT-opdrachtgeverschap. Daarvoor is een collectieve aanpak onmisbaar.’

De derde doestelling, 'Kansen benutten', gaat over het verantwoord creëren van maatschappelijke meerwaarde met behulp van technologie. Deze doelstelling keert eveneens terug uit de vorige Digitale Agenda. Het gaat hierbij over de koppeling van domeinen, over datagedreven werken en over innovatie, onder meer op het gebied van generatieve AI. Ook hier zijn talloze programma’s mee gemoeid, van de Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) tot de realisatie van de VNG-datastrategie.

De ambitieuze doelstellingen sluiten niet goed aan op het tempo waarin de digitale transformatie in de Caribische gemeenten plaatsvindt, stelt de VNG vast. ‘We onderzoeken of en welke acties er vanuit verenigingsverband nodig zijn om de Caribische leden te ondersteunen.’