Gesprekken gaande over meningsuiting ambtenaren

De discussie over de vrijheid van meningsuiting van Friese ambtenaren heeft ook de Tweede Kamer bereikt. GroenLinks/PvdA heeft vragen gesteld aan Alexandra van Huffelen, staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Kamerlid Glimina Chakor wil dat Van Huffelen in overleg gaat met werkgevers en werknemers ‘om richtlijnen op te stellen hoe er met de bepaling van artikel 10 van de Ambtenarenwet moet worden omgegaan’.

Privépersoon of ambtenaar?

Een andere vraag van Chakor, en mede-indiener Ines Kostić (PvdD), is of er bij de uitoefening van grondrechten onderscheid bestaat tussen een persoon die ze als privépersoon dan wel als ambtenaar uitoefent. Bij de beoordeling van de situatie van de Friese ambtenaren zei hoogleraar staatsrecht Hansko Broeksteeg dat hij die verwisseling van petten ‘altijd wat vreemd’ vindt. ‘Alsof je als privépersoon ineens een andere mening kunt hebben dan als ambtenaar.’

Twee petten 'ingewikkeld'

Ook de Amsterdamse wethouder Hester van Buren, die onlangs uitleg gaf bij de gemeentelijke handreiking over hoe om te gaan met ambtenaren die actievoeren, lijkt het ambtenaarschap en de privépersoon moeilijk te scheiden, zoals de provincie Friesland voorschrijft. ‘Dat lijkt me vreemd. Je bent ambtenaar. Het is dan heel ingewikkeld om twee petten op te zetten. Je zou je over landelijke klimaatbeleid moeten kunnen uiten.’

Wanneer terughoudend?

Broeksteeg verwees ook naar artikel 10 van de Ambtenarenwet, waarin staat dat een ambtenaar zicht dient te onthouden van het uitoefenen van de genoemde rechten ‘indien door de uitoefening van deze rechten de goede vervulling van zijn functie of de goede functionering van de openbare dienst, voor zover deze in verband staat met zijn functievervulling, niet in redelijkheid zou zijn verzekerd’. Kamerlid Chakor wil weten of Van Huffelen, onder andere aan de hand van relevante jurisprudentie of concrete voorbeelden, kan aangeven ‘wanneer van een ambtenaar terughoudendheid wordt verwacht bij de uitoefening van genoemde rechten’.

Beoordeling overtreding

Daarnaast vindt Chakor het belangrijk te weten wie er in eerste instantie beoordeelt of er sprake is van een overtreding van artikel 10 van de Ambtenarenwet, welke instrumenten een werkgever dan beschikbaar heeft om daar tegen op te treden en welke instrumenten een ambtenaar heeft om zich daartegen te verzetten. Van Huffelen zou in overleg moeten gaan met werkgevers en werknemers van ambtenaren om richtlijnen op te stellen hoe er met de bepaling van artikel 10 van de Ambtenarenwet moet worden omgegaan.

Handreiking ambtenaar en grondrechten

Tot slot wil het Kamerlid weten of Van Huffelen de verwachting deelt van de Leidse hoogleraar bestuurskunde Zeger van der Wal dat uitingen en protestacties onder ambtenaren vaker zullen voorkomen en vooral ‘de jonge generatie ambtenaren meer de neiging voelt zich uit te spreken over maatschappelijke kwesties’ en wat dat betekent voor haar beleid ten aanzien hiervan. Overigens heeft het ministerie van BZK onlangs de handreiking ‘Ambtenaar en grondrechten. Ruimte én beperkingen’ opgesteld naar aanleiding van vragen over mogelijkheden voor ambtenaren om zich uit te spreken. In de handreiking is nadere uitleg gegeven, met enkele voorbeelden ter verduidelijking.

Gesprek aangaan

Het ministerie laat weten dat de handreiking uitleg van bestaande kaders en regelgeving bevat en dus geen ‘nieuw beleid is waarvoor besluitvorming nodig was’. Bij de totstandkoming is met verschillende betrokkenen overleg gevoerd, ‘waaronder integriteitscoördinatoren bij verschillende departementen en juridische collega’s’. De handreiking is besproken in het SGO (overleg van alle secretarissen-generaal) en daarna in de Ministerraad. De handreiking richt zich enkel op rijksambtenaren en wordt gebruikt om het gesprek ‘in de diverse organisaties en gremia en ook met de GOR Rijk (de Groepsondernemingsraad Rijk) aan te gaan’. Dit kan suggesties opleveren om de handreiking verder mee aan te vullen. ‘Inzichten daaruit kunnen deze handreiking gaandeweg verder verrijken.’