Ambtenaren pessimistisch over kabinetsplannen

Ambtenaren zijn niet al te optimistisch over het bereiken van beleidsdoelstellingen door het kabinet-Schoof. Burgers verwachten vaker dat iets gaat lukken. Het grootste verschil is bij het terugbrengen van immigratie: een derde van de burgers denkt dat dit gaat lukken, onder ambtenaren is dat een vijfde.

Sceptisch over kabinetsplannen

Dat blijkt uit onderzoek van I&O Ipsos in opdracht van Binnenlands Bestuur onder 1600 ambtenaren uit het I&O Research Panel. Alleen op de vraag of het nieuwe kabinet erin slaagt ‘onze defensie te versterken’ zijn ambtenaren positiever (55 procent denkt van wel) dan burgers (49 procent). Het minst negatief zijn ze over het beschermen van de democratie, traditionele waarden, terugbrengen van immigratie en het bouwen van meer woningen. Sceptisch zijn ze over natuurbescherming, vermindering van de CO2­-uitstoot, tegengaan van discriminatie en verkleining van de kloof tussen arm en rijk.

Loyaal, vaak kritisch

Uit drie stellingen over ambtelijk activisme blijkt dat ambtenaren zichzelf zich in eerste instantie als loyaal en in tweede instantie als kritisch typeren. Maar liefst 81 procent onderschrijft de stelling ‘Ik ben een loyale ambtenaar’. Een substantieel aandeel van één op de zeven ambtenaren (14 procent) omschrijft zichzelf nochtans als ‘activistisch’. De verschillen naar type overheid zijn verwaarloosbaar.

Hoe kritisch mag je zijn?

Maar hoe ver mag een ambtenaar eigenlijk gaan in kritiek? Bijna iedereen vindt ‘binnenskamers kritiek uiten op (voor)genomen besluiten van de overheidsorganisatie waar de ambtenaar zelf werkt’ acceptabel, waarvan een kwart ‘onder voorwaarden’. Die voorwaarden gaan over: vertrouwelijkheid en discretie binnen de politiek-bestuurlijke setting, het doel waarmee en de wijze waarop kritiek wordt geuit (professioneel en constructief) en een veilige werksfeer. Een petitie ondertekenen als burger tegen (voor)genomen besluiten van de organisatie waar de ambtenaar zelf werkt, vindt de helft acceptabel en een derde alleen onder voorwaarden. De scheiding van werk en privé staat hier voorop en de ambtenaar mag niet direct betrokken zijn bij het beleidsterrein.

Morele en ethische principes

Een petitie ondertekenen als ambtenaar tegen (voor)genomen besluiten van de organisatie waar de ambtenaar zelf werkt, vindt 17 procent acceptabel en 31 procent onder voorwaarden. Bijna de helft vindt dit niet kunnen. Het hangt sterk af van morele en ethische principes, het algemeen belang en de rechtmatigheid van beleid die in het geding zijn. Alleen in uiterste morele nood mag het, van de meeste ambtenaren. Als ambtenaren demonstreren voor burgers die worden benadeeld, dan kan bijna driekwart daarmee leven.

Balans zoeken

Als ambtenaren demonstreren tegen een besluit waar ze het zelf als ambtenaar niet mee eens zijn, dan vindt 15 procent dat acceptabel en 41 procent ‘onder voorwaarden’. Die laatste groep zoekt een balans tussen hun recht op vrije meningsuiting en hun verantwoordelijkheid als ambtenaar. Ze demonstreren niet tegen besluiten waar ze in hun werk direct bij betrokken zijn of die de organisatie kunnen schaden, informeren hun leidinggevende erover en willen niet dat de openbare orde erdoor wordt verstoord.

Meer morele dilemma’s

Dat drie op tien ambtenaren verwachten ‘door het nieuwe kabinet vaker met morele dilemma’s te maken te gaan krijgen’ en één op tien verwacht ‘dat het moeilijker gaat worden morele twijfels uit te spreken op de werkvloer’ noemt onderzoeker Peter Kanne van Ipsos I&O ‘zorgelijk’. ‘Het ligt ook wel voor de hand. Zeker bij onderwerpen als asiel en klimaat. Ambtenaren zijn daar pessimistisch over.’ Ambtenaren die denken vaker met morele dilemma’s te maken te krijgen, baseren dit vermoeden op vijf redenaties: een conflict met persoonlijke normen en waarden, onrechtmatig beleid in strijd met mensenrechten, onuitvoerbaar beleid, korte termijn denken en verharding en polarisatie in de samenleving.

Bekijk alle figuren in Nieuws in Beeld in BB18 van deze week (inlog)