GroenLinks: ‘Meer vrijheid voor gemeenten’

GroenLinks wil een snelle en rechtvaardige klimaataanpak. Als het aan Tweede Kamerlid Corinne Ellemeet ligt, in combinatie met meer beleidsvrijheid voor gemeenten en verhoging van het gemeentefonds. ‘Bij lokale problemen moet je kijken naar maatwerk.’

Lijsttrekkers over lokale kwesties
In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen brengt Binnenlands Bestuur een serie interviews met lijsttrekkers of de nummers 2 van politieke partijen. Welke rol zien zij weggelegd voor gemeenten?
Deel 4: Corinne Ellemeet, GroenLinks:

In de coronacrisis lopen gemeenten lokale belastingen mis, waarvoor ze niet volledig worden gecompenseerd, constateert Corinne Ellemeet. ‘Er zijn veel taken bij gemeenten neergelegd. Daar zijn we kritisch op. Ze lopen niet alleen inkomsten mis, zoals toeristenbelasting, maar zijn ook meer kwijt aan bijstand, daklozenopvang. Hun taken worden zwaarder. Er zijn landelijke steunpakketten, maar soms wordt te gemakkelijk gezegd: pak je verantwoordelijkheid. De vraag is: welke verantwoordelijkheid neem je? En welk prijskaartje hangt daaraan? Gemeenten zitten al krap door de decentralisaties, dus kijk eerst eens naar hoe groot hun taak is.’

Het serieus nemen van de gevolgen van bezuinigingen op gezondheidszorg begint bij landelijk beleid, stelt de nummer 2 van GroenLinks op de lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen, en moet zich vertalen in meer financiële middelen. ‘Ik schreef zelf een initiatiefnota over kwetsbare ouderen. Die krijgen nu zorg en ondersteuning vanuit de Wmo, de Wlz en de Zorgverzekeringswet. Wij willen naar een meer persoonsgebonden bekostiging voor die groep.’ Op die drie decentralisaties was haar partij altijd al kritisch. ‘Dichter bij de mensen was het idee, maar voor participatie kregen gemeenten weinig ruimte en voor jeugdzorg weer meer, het is heel ingewikkeld.’ Er moet meer beleidsvrijheid komen in de Participatiewet, ook voor gemeenten, zodat de wet beter aansluit op andere wetten. ‘Nu zitten we met de gebakken peren en bezuinigen we op iets wat we juist belangrijk vinden: laagdrempelige voorzieningen voor mensen. Wij vinden dat er 1 miljard bij het gemeentefonds moet, ook voor het herstellen van die decentralisaties. Er was veel te doen om de trap-op-trap-af-systematiek met korting achteraf. Dat is geen werkbare methodiek.’

Ellemeet wijst ook op de discussie over de Omgevingswet, waar volgens haar te weinig budget mee gepaard gaat. ‘Wij zijn geen voorstander van die wet. Om verder te decentraliseren en te dereguleren terwijl er grote ruimtelijke opgave zijn, vinden we niet logisch. Daar is rijksregie voor nodig.’ Ze vindt steun in een recent onderzoek van Binnenlands Bestuur, waaruit blijkt dat veel wethouders vinden dat de Omgevingswet moet worden uitgesteld of afgeblazen. ‘Wij zeiden van begin af aan al: bezint, eer ge begint. We moeten regie houden op de ruimte.’

Rare korting
Naast meer geld in het Gemeentefonds wil GroenLinks dat gemeenten meer mogelijkheden krijgen om zelf geld op te halen. ‘De volgorde is belangrijk: eerst de generieke maatregelen. Een rare korting is die opschalingskorting voor een opscha ling die er niet is gekomen. Die willen we de komende vier jaar bevriezen. Als er dan lokale problemen zijn, moet je kijken naar maatwerk. Welke belastingen je kunt opleggen verschilt per gemeente. Dat kun je niet zeggen vanuit Den Haag, daar moet je het gesprek over aangaan.’

GroenLinks denkt aan lokale belasting op leegstaande panden en het meeprofiteren van de waardestijging van grond bij overheidsinvesteringen. Op het bestrijden van de wooncrisis heeft de partij een uitvoerig programma, vertelt Ellemeet. ‘Gemeenten moeten meer beleidsvrijheid en financiële ruimte krijgen om leegstand aan te pakken. De vastgoedjongens erachter vormen een groot probleem voor de woningmarkt in steden. Leraren en verpleegkundigen kunnen daar geen betaalbare woning meer vinden.’

De partij wil ook meer beleidsvrijheid geven aan gemeenten op het gebied van koopwoningen, zoals het instellen van een woonplicht, en in toeristische verhuur, zoals een landelijke vergunningsstelsel. Ook wil GroenLinks de vrije-huursector reguleren om huurprijzen te laten dalen. ‘We zijn voor het doorvoeren van het woonwaarderingsstelsel om zo commerciële huurprijzen naar beneden te kunnen bijstellen. Dat kan alleen met landelijke regelgeving.’

De verhuurdersheffing is ‘een molensteen voor corporaties’. GroenLinks wil die omzetten in een investeringsplicht: corporaties krijgen niet alleen meer ruimte om te bouwen, maar ook voor het leefbaarder maken en verduurzaming van wijken. Met het nieuwe Volkshuisvestingsfonds van 450 miljoen euro, dat GroenLinks samen met PvdA wist uit te onderhandelen met het kabinet, komt voor het eerst in tien jaar tijd veel rijksgeld vrij voor gemeenten en corporaties om aan leefbaarheid en meer woningen te werken.

Klimaatfonds
De partij wil ook een groot klimaatfonds, een landelijke pot waar burgers aanspraak op kunnen maken om hun huis te verduurzamen. ‘Wij willen hiervoor 4 miljard euro uit het Wopke/ Wiebes fonds reserveren. Sneller verduurzamen begint immers bij budget. De regie ligt dan bij gemeenten.’

Kwetsbare wijken zijn vatbaar voor ondermijning, een ander heikel onderwerp. Hierover leven bij Ellemeet veel zorgen. ‘De beelden van de burgemeester van Haarlem staan nog op mijn netvlies.’ Voor de aanpak van de verwevenheid van bovenwereld en onderwereld is breed draagvlak nodig, vindt ze. Dat begint in de wijk.

‘De wijkagenten vormen de ogen en oren in de wijk. Er is enorm op bezuinigd. Die wijkagenten moeten terug.’ Dat idee lijkt te worden opgepakt, maar het draait voor Ellemeet bij de aanpak van ondermijning ook om lokale instrumenten, zoals welke eisen je als burgemeester kunt stellen aan het afgeven van een vergunning. ‘Maak dat transparant voor bedrijven: waar maken we ons zorgen over? Als bedrijven geldstromen niet prijsgeven, moeten we ze ook geen ruimte geven.’

De onderwereld kan weinig zonder het faciliteren door de bovenwereld. Voor de bestrijding van witwassen is volgens GroenLinks opschaling van financiële expertise van politie en recherche nodig. De discussie over integriteit is niet soft, vindt Ellemeet. Als politieke partij en gemeenteraad voer je daar continu het gesprek over. ‘Soms word je erin geluisd. Integriteit begint met bewustwording: wanneer moet je alert zijn, wanneer moet je aan de bel trekken? Er is lokaal beleid nodig om een veilige omgeving voor bestuurders en gemeenteraden te creëren en ervan te leren.’

Rode draad
GroenLinks is liberaal jegens recreatief drugsgebruik en pleit bezorger van legalisering van cannabis. ‘Daarmee gooi je het open en sluit je de bronnen voor wat je niet wilt. Het lijkt ons heel verstandig.’ Een discussie over drugs wordt al snel ideologisch. ‘Het probleem is dat je mensen onder druk en illegaal via uitbuiting een product levert. Dat proces wil je stoppen. Criminaliteit faciliteren of zonder criminaliteit een product aanbieden? Daar moet je het over hebben. Los het probleem op door het proces te veranderen.’ Wat is de rode draad in de plannen van GroenLinks? ‘Een snelle klimaataanpak op een rechtvaardige manier. We willen ongelijkheid aanpakken en iedereen de kans geven waardig te leven en zijn of haar eigen talent in te zetten. En we willen draagvlak voor de energietransitie. Het groene kan niet zonder het linkse. Complexe systemen moeten we doorbreken en verhoudingen weer menselijk maken tussen rijk en gemeenten en tussen gemeenten en burgers.’