CU: ‘Nieuw kabinet moet vrede sluiten’

Als het aan de ChristenUnie ligt, wordt het budget voor gemeenten de komende jaren flink bijgeplust. Zo moet een eind komen aan het continue gekissebis tussen rijk en gemeenten. Lijsttrekker Gert-Jan Segers: ‘Ik snap dat wantrouwen van gemeenten wel.’

Lijsttrekkers over lokale kwesties
In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen brengt Binnenlands Bestuur een serie interviews met lijsttrekkers van politieke partijen. Welke rol zien zij weggelegd voor gemeenten? Deel 1: Gert-Jan Segers van de ChristenUnie.

Segers (CU) wil flinke budgetverhoging voor gemeenten

De lokale overheid is wat Christen- Unie-lijsttrekker Gert-Jan Segers betreft ook daadwerkelijk de eerste overheid. Een overheid die een belangrijke rol heeft te spelen in het sociale beleid van Nederland. ‘Gemeenten zijn de oren, ogen en handen voor burgers die kwetsbaar zijn, die het van de overheid moeten hebben, maar die vaak het gevoel hebben dat ze van het kastje naar de muur worden gestuurd.’ Lokale overheden moeten wel in staat worden gesteld om die rol te vervullen, voegt Segers daar meteen aan toe. En daar wringt de schoen.

‘Het rijk heeft in 2015 taken neergelegd bij gemeenten, met een korting daarbij. Dat is funest geweest. Er moet geld bij’, aldus Segers. Hij doelt daarbij met name op de Jeugdwet en de Wmo 2015. In het 144 pagina’s tellende verkiezingsprogramma van de ChristenUnie staat dat de incidentele extra bijdragen voor de jeugdzorg structureel moeten worden. ‘Het gaat dan om 300 miljoen euro per jaar’, aldus Segers. Wat de Wmo betreft, wil de partij af van het inkomensonafhankelijke Wmo-abonnementstarief. Vanwege de aanzuigende werking die dit tot gevolg heeft, lopen de tekorten bij gemeenten verder op.

‘In alle eerlijkheid leek de invoering daarvan ons een goed idee, omdat daarmee stapeling van zorgkosten werd voorkomen. We krijgen echter zo veel signalen van onze wethouders die niet meer met het Wmo-budget uitkomen. Veel mensen doen nu een beroep op een Wmo-voorziening en vooral op de huishoudelijke ondersteuning; een deel daarvan kan dat ook zelf betalen. Wij willen maatwerk leveren en er zijn voor mensen met een smalle beurs, maar op deze manier kunnen we dat niet waarmaken.’ De huishoudelijke hulp moet beschikbaar blijven voor mensen die het echt nodig hebben, vindt Segers. De keuze over wat er in de plaats van dat abonnementstarief moet komen en wie recht heeft op huishoudelijke ondersteuning, wil hij aan gemeenten zelf overlaten. ‘Het keukentafelgesprek is belangrijk. Ik wil lokale overheden daarin de vrijheid geven.’

Hij hoopt dat daarmee ook de verhouding tussen rijksoverheid en lokale overheid verbetert. ‘Die verhoudingen zijn verzuurd geraakt. Gemeenten zien zich geconfronteerd met die aanzuigende werking en kwamen in opstand. Ik vind het frustrerend dat iets dat heel mooi begon in toch wel bittere verhoudingen eindigde. We moeten investeren in het herstel van die verhoudingen.’

Verbeten
Zo’n verhitte discussie over geld wordt de laatste tijd welhaast continu gevoerd, ziet Segers. Ook bij bijvoorbeeld de nieuwe Wet inburgering. ‘Alle gemeenten zijn daar inhoudelijk enthousiast over, evenals alle andere betrokken partijen. Maar onmiddellijk ontstaat een heel verbeten discussie over geld. Bij elke vraag die de rijksoverheid stelt, zie je dat lokale overheden en VNG zich schrap zetten. Bij iedere nieuwe taak die het rijk aan gemeenten overdragen, gaat de kaasschaaf eroverheen zodat zij niet met het budget uitkomen. Ik snap dat wantrouwen van gemeenten wel.’

Segers wil daar een einde aan maken. ‘We moeten in kaart brengen wat de taken van gemeenten zijn, wat ons ideaal is als het gaat om lokale taakuitvoering en hoe we dat in de praktijk willen zien landen. Het budget moet volgend zijn. Daar moet het gesprek over worden gevoerd.’ Het gaat dan niet alleen om de taken in het sociaal domein, maar om het hele takenpakket van de lokale overheid en het budget dat de rijksoverheid daarvoor vrijmaakt. Een onafhankelijke scheidsrechter, zoals de Algemene Rekenkamer, zou die rekensom moeten maken. Segers wil ook de opschalingskorting afschaffen en gemeenten meer ruimte bieden tot het heffen van lokale heffingen. Al deze ingrediënten moeten bij de berekening van het benodigde budget voor gemeenten door die onafhankelijke scheidsrechter worden meegenomen. Vóór de verkiezingen zou die rekensom er wat hem betreft moeten liggen, zodat die bij de formatie kan worden meegenomen. ‘Ik wil gemeenten de ruimte bieden om dat te doen waar ze goed in zijn. En dat is dat maatwerk, dat één-op-één contact, dat is die overheid met ogen en oren.’

De (lokale) overheid moet zich als bondgenoot van de kwetsbare burgers opstellen, niet als vijand, benadrukt Segers. ‘We hebben met de Toeslagenaffaire gezien hoe een overheid burgers kan vermalen.’ Gemeenten moeten één loket krijgen waar burgers met al hun problemen terecht kunnen, of het nu gaat om schulden, jeugdzorg, armoedebeleid of anderszins. ‘Een ambtenaar moet net zolang met die hulpbehoevende burger oplopen en hem door het woud aan regels loodsen totdat het probleem is opgelost. Die burger moet iemand bij de gemeente tegenkomen, die zegt: “Ik ben je advocaat, je ambassadeur, je gids”. Natuurlijk hoort daar geld bij, maar dat is altijd secundair.’

Financiën op orde zodat gemeenten menselijk sociaal beleid kunnen uitvoeren zijn slechts twee, zij het heel belangrijke, verkiezingspunten. De partij heeft diverse andere plannen die gemeenten raken, zoals ideeën voor woningbouw (specifiek ook voor ouderen en starters), asielzoekers, armoedebeleid en inburgering. De partij kent, traditiegetrouw, een brede sociale paragraaf in haar verkiezingsprogramma.

Lokale worteling
Om een betere integratie van nieuwkomers te stimuleren, wil de ChristenUnie toe naar kleinschalige lokale opvang in plaats van grote asielzoekerscentra. ‘We willen meer spreiding van asielzoekers en willen dat meer lokale worteling mogelijk is’, aldus Segers. ‘Als mensen elkaar leren kennen, is er bovendien veel meer draagvlak voor.’ Kleinschaliger opvang is daarnaast minder belastend voor een omgeving ‘en het is een goed voortraject voor inburgering.’ Spijtig vindt hij dat de invoering van de nieuwe Wet inburgering, opnieuw, is uitgesteld – tot 1 januari 2022 ‘Ik leg me erbij neer. Ik wil geen valse, maar een goede start. Ik wil niet dat mensen van een te overhaaste invoering de dupe worden.’

De ChristenUnie wil de inburgeraars geen half jaar ontzorgen, maar twee jaar, zo staat in het verkiezingsprogramma. ‘We willen mensen veel meer aanspreken op wie ze zijn. Het zijn mensen met gaven, talenten, dromen en mogelijkheden. Het is belangrijk dat ze de taal leren, vrijwilligerswerk doen en uiteindelijk betaald werk. In dat traject daarnaartoe ontzorg je ze, door hen twee jaar een minimum inkomen te geven en via andere regelingen en toeslagen te ontzorgen. Op die manier wordt de kans groter dat mensen niet aan de kant komen te staan.’

De bijstand, het minimumloon en de AOW moeten − in de strijd tegen armoede − omhoog. Bij dakloosheid moeten mensen zo snel mogelijk een woning krijgen en de partij wil een offensief tegen de schuldenindustrie starten. Ook de kostendelersnorm gaat er aan. ‘Dat is een boete op het voor elkaar zorgen.’ De partij wil een eerlijker verdeling van de welvaart. In de aanpak van armoede is een belangrijke rol weggelegd voor gemeenten. ‘Die moeten naar iemands gehele situatie kijken, alles samenpakken en de mensen helpen. Soms wordt er zo verkokerd gewerkt dat iemand uit huis wordt gezet dat niet het begin van een oplossing is, maar de opmaat naar meer ellende. Een menselijke overheid is voor ons cruciaal. Die gemeente moet daarvoor staan.’

Nieuwe woonvormen
Een miljard wil de partij vrijmaken voor ouderenhuisvesting. Daarmee wil de partij initiatieven voor woonvormen voor ouderen stimuleren. Die komen nu vaak door gebrek aan geld niet van de grond. ‘Veel ouderen wonen langer thuis, maar er zijn geen nieuwe woonvormen beschikbaar die passen bij die levensfase.’ Als er nieuwe ouderenhuisvesting komt, komt ook de doorstroming voor andere woningzoekenden weer op gang, aldus Segers. ‘Daarnaast willen we dat gemeenten een percentage van hun opgave voor nieuwbouw bestemt voor deze nieuwe woonvormen. Daarmee komen er tienduizenden woningen voor ouderen bij.’ Gemeenten worden eveneens verplicht werk te maken van de bouw van voldoende sociale woningbouw (30 procent), in gemengde wijken, mede om segregatie tegen te gaan.

De provincie moet daar toezicht op houden. ‘Dit kan niet vrijblijvend zijn.’ De ChristenUnie wil een Fonds voor de samenleving starten. ‘Dat heeft ook alles te maken met het belang dat we aan het lokale en sociale beleid hechten en de ruimte die we gemeenten daarin willen geven’, aldus Segers. ‘We vinden het belangrijk dat zorgen voor elkaar de ruimte krijgt. Als we ooit hebben gezien hoe belangrijk dat is, dan is het wel in deze coronatijd.’ Gemeenten met goede ideeën om de formele en informele hulp aan elkaar te koppelen, die niet direct in een hokje past, kunnen een beroep doen op dat fonds, waar ‘om te beginnen’ 100 miljoen in wordt gestort. Segers hecht, zo moge inmiddels duidelijk zijn, veel belang aan de lokale overheid.

‘Maar het moet wel een dienstbare overheid zijn. Het gaat om de menselijke maat en ruimte voor barmhartigheid. Daarover zou ik graag het gesprek met onze lokale bestuurders willen hebben en niet primair over geld. Natuurlijk moet je wel eerst die financiën op orde hebben. De nieuwe kabinetsformatie lijkt me het moment om de vrede te sluiten.’