SP: geen nieuwe decentralisaties

Gemeenten hebben hun handen nog vol aan de ondersteuning van hun kwetsbare inwoners. Wat SP-lijsttrekker Lilian Marijnissen betreft, worden er daarom voorlopig geen nieuwe taken ‘over de schutting gegooid’. Dus geen Omgevingswet, geen doordecentralisatie beschermd wonen. Wel: structureel meer geld voor gemeenten.

Lijsttrekkers over lokale kwesties
In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen brengt Binnenlands Bestuur een serie interviews met lijsttrekkers van politieke partijen. Welke rol zien zij weggelegd voor gemeenten?
Deel 2: Lilian Marijnissen van de SP.

Lilian Marijnissen: ‘Het is wel even genoeg geweest

‘Wat we echt voor gemeenten willen regelen, is dat ze voldoende geld hebben om goede keuzes te kunnen maken’, stelt SP-lijsstrekker Lilian Marijnissen, gevraagd naar wat het belangrijkste is dat de SP de komende vier jaar voor gemeenten wil regelen. ‘Zelf ben ik dertien jaar lang als raadslid in mijn woonplaats Oss actief geweest. Ik weet heel erg goed wat de kracht is van een gemeente. Gemeenten worden nu echter voor idiote keuzes gesteld. Die keuzes zijn vaak noodgedwongen financieel gedreven, waardoor mensen in de knel komen. Mensen krijgen niet meer de zorg die ze nodig hebben en voorzieningen moeten worden gesloten. Daar moet een einde aan komen.’

Die financiële nood is volgens Marijnissen voor een belangrijk deel veroorzaakt door de hoeveelheid extra taken die de gemeenten er de afgelopen jaren bij hebben gekregen. Altijd zonder extra budget, maar juist vaak met een forse budgetkorting zoals bij de Wmo, de Jeugdwet en de Participatiewet. ‘Daar komt de coronacrisis nog eens overheen. Van onze wethouders en raadsleden uit verschillende gemeenten hoor ik dat het echt niet meer gaat. We willen dat het gemeentefonds de komende vier jaar structureel met 700 miljoen euro wordt opgehoogd.’

Daarnaast moet wat de SP betreft ook de zogeheten trap-op-trap-af-systematiek worden afgeschaft. Via die systematiek krijgen gemeenten meer geld als het rijk meer uitgeeft dan begroot en minder als het rijk minder uitgeeft dan in de begroting was opgenomen. ‘We willen toe naar een betere financiering van gemeenten. In coronatijd zie je dat gemeenten het nog moeilijker hebben en voor keuzes komen te staan waarvan wij zeggen dat zij die keuzes niet zouden hoeven te maken.’

De SP vindt dat er de komende jaren pas op de plaats moet worden gemaakt met het meer decentraliseren van taken. ‘Gezien wat er de afgelopen jaren allemaal bij gemeenten over de schutting is gegooid, is het wel even genoeg is geweest. Bovendien zitten we nu in een dikke crisis. Het is in mijn ogen verstandig om ervoor te zorgen dat de meest kwetsbaren in onze samenleving, die de overheid nu het hardste nodig hebben, worden geholpen. Gemeenten moeten de ruimte en de middelen hebben om voor deze mensen het goede te doen.’

Omgevingswet
Dat heeft wat Marijnissen betreft gevolgen voor de plannen rondom de Omgevingswet en de doordecentralisatie beschermd wonen. ‘Wat de SP betreft draaien we de invoering van de Omgevingswet terug. Ook van de doordecentralisatie beschermd wonen zijn we geen voorstander.’ De SP heeft behoorlijk wat punten in haar verkiezingsprogramma staan die gemeenten direct of meer indirect raken. De partij heeft plannen voor onder meer woningbouw (nationaal bouwplan), versterking van de (lokale) democratie, de Wmo, jeugdzorg en sociale werkplaatsen. Ook wil de partij de wachtgeldregeling voor bestuurders versoberen en de inhuur van externen inperken.

Er moet een gemeentelijk basispakket komen voor onder andere de huishoudelijke hulp, begeleiding, dagbesteding en respijtzorg, zo staat in het SP-verkiezingsprogramma. ‘Wij zijn tegen postcodezorg. Als je zorg nodig hebt, heb je die nodig. Het mag niet afhankelijk van de gemeente zijn of je die benodigde zorg krijgt. Dat leidt tot rechtsongelijkheid’, verduidelijkt Marijnissen. ‘Ongeacht in welke gemeente je woont of welke postcode je hebt; iedere Nederlander is in ieder geval verzekerd van dat basispakket.’ Daarmee verdwijnt in haar ogen de gemeentelijke beleidsvrijheid niet. ‘Hoe een en ander wordt geregeld, is aan gemeenten.’

De SP wil ook af van de eigen bijdrage voor de Wmo. ‘Het mag niet zo zijn dat iemand van hulp afziet omdat hij een eigen bijdrage moet betalen. Financiën mogen nooit een drempel zijn om voor hulp en ondersteuning aan te kloppen. Publieke zorg moet toegankelijk zijn voor iedereen.’ Het is Marijnissen daarnaast een doorn in het oog dat ouderen in verschillende gemeenten ‘naar de rechter moeten stappen om hun zorg via de rechter af te dwingen. We willen van zulke verschillen af.’

Het rijk moet de (financiële) verantwoordelijkheid nemen voor de specialistische jeugdzorg, vindt de SP. ‘Wij denken dat landelijke regie op specialistische jeugdzorg zal leiden tot meer zekerheid en continuïteit’, verduidelijkt Marijnissen. Dit is urgenter dan ooit, benadrukt ze, nu zo veel gemeenten in zware financiële problemen verkeren en nee moeten verkopen aan kwetsbare mensen.

Sociale werkplaatsen
Marijnissen en haar partij willen de sociale werkplaatsen in zijn oorspronkelijke hoedanigheid weer terug. ‘We hebben ons altijd verzet tegen de sluiting van de sociale werkplaatsen. Mensen die voorheen bij een sociaal werkbedrijf terecht konden, willen we weer recht op werk en begeleiding geven. We hebben daar samen met CDA een initiatiefnota voor geschreven.’ De SP heeft geen goed woord over voor de Participatiewet. ‘Die is wat ons betreft totaal mislukt, je ziet het nu ook rond de recente discussie over de bijstand. De participatiesamenleving is ook mislukt; dat was en is niet meer dan een ideologisch sausje dat over een keiharde miljardenbezuiniging is gegoten.’

Naast een coronacrisis en een sociale crisis is er ook een wooncrisis, stelt de SP. De partij wil een nationaal woonplan, waarbij gemeenten meer mogelijkheden krijgen leegstand van kantoren, winkels en bedrijfspanden aan te pakken. ‘Een betaalbaar huis is bijna niet meer te vinden, de huren zijn geëxplodeerd en het aantal daklozen is de afgelopen tien jaar verdubbeld. Het is tijd voor eerlijke volkshuisvesting.’ In dat nationaal bouwplan moeten afspraken worden vastgelegd over de realisatie van duurzame en betaalbare woningen. Minimaal 40 procent moet voor de sociale huursector worden gebouwd. ‘Dat willen we onder andere bereiken door het afschaffen van de verhuurdersheffing. Dat kan ervoor zorgen dat de huren bevroren en verlaagd kunnen worden en dat er meer woningen kunnen worden gebouwd. Bestaande woningen kunnen worden verbeterd en verduurzaamd.’

‘We willen daarnaast huisjesmelkers en leegstand aanpakken’, aldus Marijnissen. ‘Met de invoering van de woonplicht willen we voorkomen dat huisjesmelkers huizen en masse opkopen en duur verhuren. Een huis is om in te wonen en niet om er rijk van te worden.’ Gemeenten moeten meer mogelijkheden krijgen om die leegstand aan te pakken, zodat leegstaande kantoren en winkels tot woonruimte kunnen worden omgebouwd. ‘Wat ons betreft wordt wettelijk vastgelegd dat gemeenten bouwers kunnen verplichten die leegstand aan te pakken.’

De SP wil een bindend referendum invoeren, voor zowel besluiten die in de Kamer Provinciale Staten als de gemeenteraad zijn genomen. ‘We vinden heel belangrijk om de vertegenwoordigende democratie te versterken. Dat kan, wat ons betreft, door mensen de mogelijkheid te bieden om hun volksvertegenwoordigers terug te fluiten.’ Volgens Marijnissen wordt op die manier de betrokkenheid van mensen bij de democratie en het bestuur vergroot.

Wachtgeld
Al sinds jaar en dag heeft de SP een broertje dood aan de riante wachtgeldregeling voor opgestapte ministers, gedeputeerden en wethouders. ‘Zeker over de wachtgeldregeling voor landelijke politici hoor je de meeste kritiek en boosheid. Het is slecht voor het aanzien van de politiek, als er voor politici die werkloos worden betere sociale regelingen gelden dan voor ieder ander.’ Marijnissen stelt dat die wachtgeldregeling op initiatief van haar partij al redelijk is versoberd, maar deze is nog altijd rianter dan voor ‘gewone’ werklozen. ‘De boosheid en de kritiek blijft aan. De enige manier om die onvrede weg te nemen is door ook voor politici de WW te laten gelden. Als die regeling niet goed genoeg is voor politici, waarom dan wel voor andere mensen?’, vraagt ze zich retorisch af.

Het argument dat bestuurders een politiek ongewis bestaan hebben, veegt Marijnissen voor een belangrijk deel van tafel. ‘De politiek is inderdaad ongewis, maar er zijn veel andere sectoren waar dat zo is, zeker in deze coronacrisis. Er zijn zat mensen die van de ene op de andere dag hun baan verliezen, vaak na veel jaren trouwe dienst. Als politici moeten of willen aftreden, behouden ze recht op een WW-uitkering. Daarmee houden we in onze plannen rekening met dat afbreukrisico dat er voor een deel wel is.’

De SP wil paal en perk stellen aan de inhuur van derden, vooral dure consultants. Er moet een wettelijk maximum komen voor de inhuur van externen. Er is weliswaar de zogeheten Roemer-norm, waarbij op rijksniveau is vastgelegd dat uitgaven aan externe inhuur zijn genormeerd op 10 procent van de totale personeelsuitgaven.

‘Die norm wordt echter niet goed nageleefd en geldt niet voor gemeenten en provincies’, aldus Marijnissen. ‘Gemeenten hebben veel nieuwe taken gekregen en wij vinden dat ze daarvoor veel te weinig mensen en veel te weinig middelen voor hebben gekregen. We zien dat gemeenten na die decentralisaties nog meer externen dan voorheen zijn gaan inhuren.’ Maar volgens Marijnissen worden ook bij provincies veel externen ingehuurd. ‘Dat is niet alleen duur, maar als de externe weggaat, neemt hij ook kennis en kunde mee zodat overheden nog afhankelijker van die consultants worden. Wij vinden dat overheden moeten investeren in opleiding, scholing en doorontwikkeling van hun eigen mensen.’