Verloren jaren

De Tachtigjarige Oorlog had in acht jaar beslecht kunnen zijn als de bestuurlijke organisatie van ons land beter was afgestemd op de opgave. Het boek ‘De Zwijger’ van René van Stipriaan laat zien in wat voor bestuurlijk moeras Willem van Oranje, onze Vader des Vaderlands, moest ploeteren om geld en soldaten bij elkaar te krijgen in de strijd tegen de koning van Hispanje. De Staten-Generaal keek naar de steden. De steden keken naar elkaar en naar de Staten-Generaal. Terwijl bestuurlijk Nederland met zichzelf bezig was, rukte de vijand op.

De schaal van een opgave loopt vaak niet gelijk op met de schaal waarop effectief bestuurlijk handelen mogelijk is. Zo was ons grondgebied geen staat toen we de strijd aangingen met koning Filips II, maar werd het een staat in de loop van de strijd.

In Nederland hebben gemeenten van oudsher veel zelfstandige bevoegdheden. Dat werkt uitstekend voor lokale vraagstukken op het gebied van bijvoorbeeld welzijn, ruimtelijke ordening, mobiliteit, cultuur, sport en recreatie. Naast de eigen taken voeren gemeenten ook landelijke taken uit, zoals de Wmo, Participatiewet en de Jeugdwet. Daarmee wordt rechtsgelijkheid voor alle Nederlanders gecombineerd met nabijheid en maatwerk. Defensie en buitenlandse betrekkingen zijn voorbeelden eigen taken van de rijksoverheid. Voor opgaven die onze landsgrenzen overstijgen, zoeken we internationale samenwerking, zoals binnen de EU en de NAVO.

‘Lagere’ overheden kunnen ook vanuit hun zelfstandige bevoegdheden besluiten om bij te dragen aan ‘hogere’ doelen. Dat deden de steden en provincies die in de Tachtigjarige Oorlog in opstand kwamen tegen koning Filips II. Dat deden in de jaren tachtig gemeenten die de wereldvrede wilden dienen door zichzelf uit te roepen tot Kernwapenvrije Gemeente. Dat kunnen gemeenten nu doen door lokale samenlevingen weerbaar en zelfredzaam te maken tegen nieuwe dreigingen.

Onze onafhankelijkheid was sneller, goedkoper en met minder slachtoffers bereikt als de overheden in de Lage Landen zich beter hadden georganiseerd — met één mandaat en één pot geld voor Willem van Oranje. Vlaanderen en Nederland waren in dat geval bij elkaar gebleven. We hadden kunnen langlaufen op eigen bodem. In plaats daarvan waren het verloren jaren, waarin Willem moest aanmodderen. Uit plichtsbesef probeerde hij er het beste van te maken binnen de versnipperde bestuurlijke verhoudingen. Zoals vele bestuurders na hem.

Tachtig jaar na de bevrijding in 1945 staan we opnieuw voor de taak om onze onafhankelijkheid te beschermen. Dit vereist een gezamenlijke inspanning van alle overheden. We kunnen hier geen acht jaar over doen. Verloren jaren kunnen we ons niet veroorloven.