Small talk is cruciaal

Wat is de macht en invloed van de gemeenteraad? Die vraag stond centraal tijdens de Dag voor de Raad die afgelopen vrijdag in het Eindhovense stadhuis werd gehouden. De gemeenteraad geniet in het openbaar bestuur nog het meeste vertrouwen. Zaak is die goede relatie aan te gaan met jouw inwoners en andere raadsleden. ‘Gepassioneerde nederigheid draagt bij aan je gezag.’

Regionale samenwerking

‘Gemeentegrenzen bestaan feitelijk niet in het leven van mensen.’ Daarmee besloot de Eindhovense burgemeester Jeroen Dijsselbloem zijn korte toespraak over regionale samenwerking. In zijn regio werken 21 gemeenten samen, waarvan Eindhoven de grootste gemeente is (240.000 inwoners) en de kleinste gemeente 13.000 inwoners telt. Het gebied is een techregio, maar de bereikbaarheid, wonen en nog veel meer staan onder druk. ‘Kunnen we met de potentie van deze regio, de op een na grootste economie van Nederland, de stad en regio leefbaar houden en zorgen voor brede welvaart?’

Democratische legitimiteit

Volgens Dijsselbloem merken ze de effecten van de krappe woningmarkt in de regio ook in Noord-Limburg en zelfs in Vlaanderen. Meer samenwerking en afspraken in de regio zijn noodzakelijk, maar dat maakt de rol van de raad ingewikkelder. Want wat is dan de democratische legitimiteit? Wat is de rol van de raadsleden? Die blijft onder spanning, weet hij. Het is dus zoeken naar vormen om de raad betrokken te houden. Zo worden er regioconferenties gehouden die ‘gedachtenvormend’ zijn en gaan strategische documenten met het thema brede welvaart naar alle gemeenteraden toe. ‘Als er een amendement wordt aangenomen in Eindhoven, bevorderen we via de griffie dat andere gemeenten dat zien. Zij kunnen eventueel hetzelfde amendement indienen.’ Het versterken van samenwerking kost veel tijd, maar is onvermijdelijk, weet Dijsselbloem. ‘Als we niet samenwerken, loopt het vast.’

Gemeenteraad als institutie

Het is goed dat raden meer worden betrokken bij regionale samenwerking, maar dan moet het ambt wel bekleed worden en dat lijken steeds minder mensen aantrekkelijk te vinden. Raadsleden zelf zien dat door werkdruk en de intrede van de ‘Haagse mores’ van elkaar vliegen afvangen het ambt niet aantrekkelijker maken. Volgens Julien van Ostaaijen universitair docent Bestuurskunde aan Tilburg University en lector Recht & Veiligheid bij het Expertisecentrum Veiligheid van Avans Hogeschool, is de gemeenteraad ook een institutie waar de raadsleden deel van zijn. ‘Ik zie die bewustwording soms ontstaan, maar niet overal.’

Meer samenwerken

Hij legt de aanwezigen vier stellingen voor die de aantrekkelijkheid van het ambt kunnen vergroten. Alle stellingen krijgen wel steun, maar vooral degenen die stellen dat raadsleden als eerste aan zet zijn om hoge werkdruk en onaantrekkelijkheid op te lossen en dat raadsleden vaker zouden kunnen samenwerken, niet alleen in de woordvoering, maar bijvoorbeeld ook in een fractiefusie. ‘Waarom zijn er aan het eind van een raadsperiode niet minder raadsfracties in plaats van meer? ‘, vraagt Van Ostaaijen. Maar ook het meer spreken vanuit de raad als geheel en eens ‘eigenwijs richting het college’ zelf enkel als gemeenteraad vergaderen, zonder agenda en stukken, krijgt redelijke steun.

Raadsakkoord kan oplossing zijn

Een raadslid uit Lelystad benoemt het daar gesloten raadsakkoord. Er is geen coalitie of oppositie. ‘We bepalen alles met 37 raadsleden, op eentje na. Dan vergader je anders. Het college valt buiten de cirkel. Je kunt inhoudelijk praten zonder college om eindeloze discussies te voorkomen.’ Van Ostaaijen weet dat veel gemeenten experimenteren met een raadsakkoord, ‘maar dat gaat ook vaak niet goed’, al ziet hij ook goede praktijken. ‘Overweeg het, maar invoering ervan betekent niet dat de zaken zijn opgelost. Een raadsakkoord is hard werken, maar kan een oplossing zijn.’

Kleine betekenisvolle stapjes

Een raadsakkoord kan de onderlinge verhoudingen misschien verbeteren, maar hoe zit het met de relatie tussen de gemeenteraad en inwoners? Volgens Katrien Termeer, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Wageningen en voormalig lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur, kan de raad zijn gezag het beste in kleine betekenisvolle stapjes versterken. In het al veelbesproken ROB-signalement ‘Gezag herwinnen, over de gezagswaardigheid van het openbaar bestuur’ worden de drie ‘b’s’ aangehaald: bekwaamheid, betrokkenheid en betrouwbaarheid. Die kwaliteiten zorgen ervoor dat burgers ‘gezag’ verlenen aan hun bestuur. Nu heerst er echter nog veel wantrouwen.

Meer ambitie-denken

Wat te doen als raadslid? Volgens Termeer kan de optimistische blik het tij het best keren. Ze benoemt het verschil tussen probleem-denken en ambitie-denken. Bij probleem-denken kijkt men altijd naar wat er misgaat. Ook is die vorm van denken nogal intern gericht. Bij ambitie-denken kijk je naar wat er goed gaat, wat je kunt doen en wie er mee willen doen. ‘Begin met kleine stappen: maak niet een heel nieuw plan of een stelselherziening, want dan duurt het heel lang. Met kleine stapjes haal je tastbare resultaten. Dat geeft energie en het is betekenisvol voor zowel burger als raadslid. Gezag komt ook te voet en gaat te paard.’

Gepassioneerde nederigheid

Raadsleden staan ook middenin de samenleving. ‘Pak die verbindende rol en geef mensen controle over beslissingen die er voor hen toe doen.’ Wat bijdraagt aan gezag is ‘gepassioneerde nederigheid’, aldus Termeer. Ze haalt een quote aan van Martin Luther King: als je vertrouwen hebt, hoef je niet de gehele trap te zien om de eerste stap te zetten. Die verbinding kunnen raadsleden leggen door eens koffie te drinken met ‘boze burgers’, is een reactie uit de zaal. Geef ook het goede voorbeeld als raadslid en onthoud je van persoonlijke aanvallen en vliegen afvangen, zegt een ander. Ga ervan uit dat de ander ook het beste met de gemeente voor heeft, waarom vindt iemand wat hij vindt? Leg een raadsvoorstel voor aan de inwoners en wees eerlijk over wat je wel en niet kunt, zeggen anderen. Zo moeilijk lijkt het allemaal niet. ‘Ga gewoon een goede relatie met elkaar aan’, vat Termeer samen. ‘En small talk is dan cruciaal.’