Rijk en arm ontmoeten elkaar steeds minder

Rijke Nederlanders komen steeds minder in aanraking met mensen met een gemiddelde of lage welvaart. Ook de armsten ontmoeten steeds vaker vooral elkaar. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Het wetenschappelijk instituut maakt zich zorgen. Eenzijdige leefwerelden gaan namelijk gepaard met ongelijke kansen en staan sociale samenhang in de weg.

Het SCP onderzocht hoe de leefwerelden van de 20 procent rijkste en de 20 procent armste Nederlanders (van 30 tot en met 59 jaar) zich tussen 2011 en 2020 ontwikkelde. Zowel de armste als de rijkste inwoners ontmoeten in de buurt, op het schoolplein, bij familie en op het werk met name mensen die net als zij weinig of juist veel geld hebben.

Huizenbezit

Hoewel Nederland in vergelijking met andere Europese landen niet erg gesegregeerd is, zijn in tien jaar tijd de leefwerelden wel eenzijdiger geworden. Dat geldt met name voor de noordelijke Randstad. Een belangrijke oorzaak is de forse stijging van de huizenprijzen in deze regio. ‘Huizenbezitters werden hierdoor rijker en de regio werd minder toegankelijk voor mensen met een gemiddeld of klein budget’, constateert het SCP. Welvarende gemeenten als Bloemendaal, Heemstede en Laren zijn woonplaatsen waar rijke inwoners het vaakst een eenzijdige leefwereld hebben.

Boosdoener

Locatie doet ertoe. Zo hebben arme stedelingen vaker een eenzijdige leefwereld dan arme mensen elders. Verder valt op dat in een aantal clusters van gemeenten de leefwereld van de inwoners met de laagste welvaart vaak eenzijdig is. Bijvoorbeeld in het oosten van Groningen, de zuidelijke Randstad en Zuid-Limburg. Tussen 2011 en 2020 zagen arme mensen met name de welvaart in hun buurt verder afnemen. Volgens het planbureau is de overheid de boosdoener. Die deed in deze periode minder dan voorheen om kwetsbare wijken te verbeteren. De rol van woningcorporaties werd eveneens kleiner. ‘Als gevolg hiervan kwam in een afnemend aantal sociale huurwoningen een groter aandeel bewoners met een laag inkomen te wonen’, is te lezen in het rapport.

Migratieachtergrond

Er is echter ook een positieve ontwikkeling. Onder Nederlanders met een Marokkaanse, Turkse en Syrische herkomst ziet het SCP een ander patroon. De leefwerelden van de weinig welvarende mensen uit deze groep zijn relatief eenzijdig, maar zijn sinds 2011 aanmerkelijk veelzijdiger geworden. ‘Zij zagen vooral de welvaart toenemen in hun familiekring’, signaleren de onderzoekers. Dat komt omdat veel mensen uit deze herkomstgroep welvarender werden, wat vervolgens doorwerkt in de leefwereld van degenen die minder welvarend zijn.

Eigen succes

Hoe problematisch het fenomeen ook is, eenvoudige oplossingen zijn er niet. ‘Het onderscheid maken tussen mensen op basis van niveau, inkomen of leefsituatie is een bijna vanzelfsprekend onderdeel van bijvoorbeeld stedenbouw, cultuurbeleid, onderwijs en arbeidsmarkt’, stelt het SCP. Volgens de onderzoekers ontstaan eenzijdige leefwereld door ‘het streven naar doelmatigheid en efficiëntie’. Daarbij willen mensen hun eigen leven leiden en streven ze naar succes voor henzelf en hun gezin.

Ontmoetingen

Toch zijn er wel degelijk mogelijkheden om de kloof terug te dringen. SCP-onderzoeker Lotte Vermeij ziet kansen op het gebied van wonen. ‘De hernieuwde aandacht voor het verbeteren van wijken – zoals met het Programma Leefbaarheid en Veiligheid – is hiervan een voorbeeld’, zegt ze. Het gaat haars inziens niet alleen om de vraag wie waar woont, maar ook over hoe mensen elkaar kunnen ontmoeten. ‘Het vraagt om een aantrekkelijke openbare ruimte, breed toegankelijke publieke voorzieningen en een verbindend verenigingsleven’, aldus Vermeij.

Werk

Daarnaast is de werkvloer een plek die meer gedeelde leefwerelden kan bevorderen. Vermeij: ‘De manier waarop we arbeid nu hebben georganiseerd, zorgt ervoor dat verschillende groepen medewerkers elkaar niet of nauwelijks treffen.’ Denk aan het onderbrengen van verschillende functies (management, onderzoek en productie) op verschillende locaties, of het uitbesteden van laagbetaalde ondersteunende diensten. Als schoonmakers, beveiligers en receptionisten geen directe collega’s zijn, staan zij op afstand van de rest van de organisatie. ‘De impact van gescheidenheid op het werk is groot, terwijl dit zelden onderwerp van gesprek is. Als we echt willen dat leefwerelden van mensen elkaar meer raken, dan moeten we zowel kijken naar de manier waarop arbeid is georganiseerd als naar de ideeën over doelmatigheid en waardering ervan’, concludeert het SCP.