‘Jullie nemen statushouders, wij asielzoekers’

De Spreidingswet maakt het niet onmogelijk voor gemeenten om onderling afspraken te maken over de asielopvang, maar lokale bestuurders die nu al met elkaar een verdeling hebben gemaakt lopen iets te hard van stapel. Hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard benadrukt dat hiervoor een overtuigende onderbouwing nodig is en dat het de provincie is die uiteindelijk beslist.

Noordkop

De discussie over regionale asielopvang is nu al losgebarsten in de Kop van Noord-Holland, waar de gemeente Schagen de Spreidingswet mogelijk kan ‘omzeilen’ volgens lokale omroep Noordkop Centraal. Dit meldt de omroep op basis van uitspraken van burgemeester Marjan van Kampen. Bij een bijeenkomst van alle gemeenteraden uit de regio afgelopen september zei zij dat haar gemeente en buurgemeenten Texel en Hollands Kroon nu al aan een eventuele taakstelling voldoen omdat in centrumgemeente Den Helder al meerdere grootschalige asielzoekerscentra staan.

Regionale afspraken

Zelf hebben de omringende gemeenten (Schagen, Texel en Hollands Kroon) geen langdurige opvang voor asielzoekers. Een recent initiatief van Schagen werd door de provincie afgeschoten. De burgemeester van Hollands Kroon heeft kenbaar gemaakt weinig kans te zien wel langdurige op te zetten. Haar gemeente doet al veel aan de opvang van Oekraïners, statushouders en arbeidsmigranten, zei zij tegen NPO Radio 1. Onduidelijk is nog hoe Den Helder denkt over deze verdeling. Verschillende raadsleden geven desgevraagd aan er niks voor te voelen de taakstelling van de buurgemeenten over te nemen.

Voorbarig

Zij vinden de logica van Van Kampen, tevens regionaal portefeuillehouder vluchtelingenproblematiek in het Veiligheidsberaad, gebrekkig. Als het bestaan van opvang in de regio gemeenten zomaar vrijpleit voor uitbreiding van het asielaanbod komen er immers geen opvangplekken bij. De wijze waarop de regionale afspraken nu publiek worden gemaakt is vrij kort door de bocht en misschien wel wat voorbarig, leert navraag bij hoogleraar decentrale overheden Geerten Boogaard. ‘Het kan natuurlijk niet zo zijn dat alle gemeenten naar hun buren wijzen. Een vorm van uitruil is mogelijk, dat kan ook nu al volgens de Huisvestingswet bijvoorbeeld bij de huisvesting van statushouders, maar daar moet wel een realistische tegenprestatie tegenover staan.’

Provincie

Ook in andere regio’s kondigen gemeenten regionale samenwerkingen aan. Zo sprak Omroep West met de gemeente Zoeterwoude (slechts 8000 inwoners). Vanwege de omvang van de gemeente is het realiseren van asielopvang een extra uitdaging, dus gaat zij in gesprek met buurgemeenten. Verschillende gemeenten beroepen zich net als Hollands Kroon op het feit dat ze al veel doen voor bijvoorbeeld statushouders of Oekraïners, maar of dat genoeg is? ‘Ik neem aan dat Den Helder ook niet zomaar akkoord gaat zonder dat zij daar concreet iets voor terugkrijgen’, zegt Boogaard. ‘En dan nog is de wet zo opgesteld dat het uiteindelijk de provincie is die beslist, ook als Den Helder wel instemt. Als het provinciale bestuur het niet overtuigend vindt of als het cijfermatig niet klopt zal een onderlinge afspraak van gemeenten alsnog niet zomaar doorgang krijgen.’

Taakstelling

De reden daarachter is ook dat wanneer regio’s onderling afspraken maken dit niet alleen maar gevolgen heeft voor die regio. De taakstelling die de provincie straks mogelijk van het rijk krijgt moet dan immers worden opgevangen door de andere gemeenten. Er is wel een provinciale regietafel waaraan overlegd wordt met lokale bestuurders, maar de provincie is leidend in het maken van de verdeling per gemeenten, en niet de gemeenten zelf. Zo zei staatssecretaris Eric van der Burg een aantal maanden geleden tegen Nieuwsuur dat een provincie best mag bepalen dat er gemeenten zijn die niemand hoeven op te vangen  ‘als de provincie maar levert wat geleverd moet worden’. 

Marktwerking tussen overheden

Ondanks dat er wel vaker aan ruilhandel wordt gedaan door overheden is er volgens Boogaard wel degelijk iets anders aan de hand nu er sprake is van een financiële beloning voor gemeenten die asielzoekers opvangen. ‘Mijn inziens is er in de hele discussie over de Spreidingswet ook onevenredig veel aandacht geweest voor het dwangaspect en veel te weinig voor die beloning. Technisch gezien kon de staatssecretaris al bestemmingen omzetten, de Spreidingswet is gewoon een iets stevigere knuppel. Maar door die beloning introduceer je een soort marktwerking tussen overheden.’

Compensatie

‘Principieel kun je er al iets van vinden dat je als gemeente geld krijgt per asielzoeker. Het is bijna immoreel. Maar ook bestuurskundig heeft het consequenties. Wanneer je nu als decentrale overheid een keer voor het rijk of een andere overheid iets oplost kun je daar al wel een tegenprestatie voor afdwingen. Maar door de Spreidingswet hangt er opeens een concreet bedrag aan vast wanneer gemeenten delen van hun grondgebied ‘opofferen’ voor landelijke uitdagingen. Ga je dan ook gemeenten belonen die bijvoorbeeld ruimte maken voor een kerncentrale, of voor een Tbs-instelling? Daar had volgens mij veel meer discussie over moeten plaatsvinden.’

De Eerste Kamer stemt dinsdagavond 23 januari over de Spreidingswet. Uit de woordvoering in de senaat is gebleken dat een meerderheid de wet gaat steunen.