Oud-wethouders pleiten voor 'parallelle arbeidsmarkt'

Een 'parallelle arbeidsmarkt', waarbij nieuwe banen worden gecreëerd door publiek-private samenwerkingen, kan drie vliegen in één klap slaan. Meer bestaanszekerheid voor mensen die nu buiten de boot vallen, minder uitgaven aan uitkeringen voor de overheid, én een oplossing voor het personeelstekort waar werkgevers mee kampen.

Lokale politiek

Dat betogen Auke Blaauwbroek en Staf Depla, die onlangs een whitepaper schreven over het onderwerp. Beide hebben een achtergrond in de lokale politiek: Blaauwbroek was wethouder in Tilburg, Depla in Eindhoven – allebei namens de PvdA. Nu zijn ze verbonden aan de Start Foundation, een maatschappelijk ontwikkelaar die zich inzet voor een toegankelijke arbeidsmarkt. Ze pleiten voor een ‘parallelle arbeidsmarkt’ en zien daarin een belangrijke rol weggelegd voor zowel de lokale overheid als private partijen.

Werkzekerheid

Terwijl veel sectoren kampen met personeelstekorten, zijn er ook nog steeds veel mensen die geen plek op de arbeidsmarkt kunnen vinden, zien de twee oud-wethouders. Veel van de 1,6 miljoen uitkeringsgerechtigden in Nederland staan aan de kant, terwijl ze graag mee willen doen en bovendien hard nodig zijn. Om die mismatch tussen vraag en aanbod op te lossen, zouden gemeenten en sociale ondernemingen moeten samenwerken om nieuwe banen te creëren waarvoor nog geen traditioneel verdienmodel is, betogen Blaauwbroek en Depla. Op die manier wordt ‘actieve werkzekerheid’ het uitgangspunt van de sociale zekerheid, en niet ‘passieve uitkeringszekerheid’.

Schuilplek

‘Op de arbeidsmarkt is er een groep mensen die zich prima redt’, legt Depla uit. ‘En aan de andere kant is er beschut werk. Maar er zit een groep tussenin. Een groep die tijdelijk of permanent niet terecht kan op de arbeidsmarkt, maar ook niet in aanmerking komt voor beschut werk.’ Voor die groep is de ‘parallelle arbeidsmarkt’ bedoeld. Een ‘schuilplek’ waar mensen terecht kunnen voor waardevol werk zónder dat ze een bepaalde indicatie nodig hebben of een label opgeplakt krijgen.

Eenzame ouderen

Maar wat is eigenlijk waardevol werk? Start Foundation liet in 2019 onderzoek doen naar die vraag. Het blijkt dat name laagdrempelig werk in de zorgsector als waardevol wordt gezien. Activiteiten met eenzame ouderen, huiskamerassistenten in de zorg, het geven van computercursussen en activiteiten met migranten kwamen als meest populaire taken uit de bus. Uit de enquête blijkt ook dat de overheid best wel geld mag uitgeven aan dat soort banen, als je het de gemiddelde Nederlander vraagt. Slechts 14 procent vindt dat de ontwikkeling van maatschappelijk waardevol werk in hun gemeenten geen extra geld mag kosten. Ruim zes op de tien vindt het belangrijk dat het werk maatschappelijke problemen tegengaat en werkloze mensen weer langdurige baankansen biedt.

Basisbanen

Een groeiend aantal gemeenten werkt al aan een parallelle arbeidsmarkt. Zo worden in onder andere Groningen en Rotterdam zogenaamde basisbanen gecreëerd voor mensen die al lang in de bijstand zitten en weinig perspectief op de arbeidsmarkt hebben. In Groningen worden de banen door de gemeente betaald, terwijl Rotterdam samenwerking met private partijen zoekt om de banen te financieren.

Dure constructie

Blaauwbroek en Depla zijn voorstander van de tweede aanpak, de publiek-private samenwerking. ‘In Groningen neemt de gemeente mensen in dienst. Dat is natuurlijk een dure constructie’, legt Blaauwbroek uit. Inderdaad, een basisbaan kost de gemeente Groningen zo’n 19.000 euro per jaar. Aan de andere kant blijkt uit maatschappelijke kosten-baten analyses dat die investering zich terugbetaalt. De baten komen alleen niet allemaal bij de gemeente terug. ‘Er is bijvoorbeeld minder zorg nodig, en er is minder criminaliteit’, weet Blaauwbroek. Dat soort besparingen komen bij het rijk of bij zorgverzekeraars terecht, en niet bij de gemeente.

Politieke wind

Het Groningse verdienmodel is dus niet ideaal, vinden de twee oud-wethouders. Daarom pleiten ze voor publiek-private samenwerkingen, zodat het bedrijfsleven ook bijdraagt aan de kosten van de banen. Op die manier wordt de bal niet eenzijdig bij de belastingbetaler neergelegd, schrijven ze in hun whitepaper. Bovendien, zegt Depla, is samenwerken met sociale ondernemingen een duurzamer verdienmodel. ‘Als je het afhankelijk maakt van overheidsfinanciering, dan ben je afhankelijk van de politieke wind. Als wethouder heb ik zelf ook wel eens meegemaakt dat ik moest stoppen met een project omdat er te veel geld naartoe ging. Dan verdwijnen die banen weer, en dan frustreer je die mensen. Dat zag je ook bij de Melkertbanen in de jaren negentig.’

Zoeken

In Rotterdam bleek het echter lastiger te zijn dan gedacht om genoeg private partijen te vinden die het aandurfden om langdurig werklozen aan te nemen. Toch geloven Blaauwbroek en Depla dat het mogelijk is om dat soort samenwerkingen tot stand te brengen, als de gemeente maar weet waar te zoeken.

Zonnepanelen

Start Foundation doet zelf ook een duit in het zakje om publiek-private initiatieven te stimuleren. Samen met Cedris, de vereniging voor een inclusieve arbeidsmarkt, schreven ze de Werkinnovatie Prijs uit. Sociale ondernemingen konden maximaal 1 miljoen euro krijgen om nieuw werk te creëren dat een oplossing biedt voor maatschappelijke problemen. Daaruit zijn vijf projecten voortgekomen, die zich richten op circulariteit, zorg en mobiliteit. In Drachten worden bijvoorbeeld oude zonnepanelen gerecycled en in Amsterdam worden zeep en oesterzwammen gemaakt van afval. In Eindhoven helpen jongeren en 55-plussers om kwetsbare ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. In ruil daarvoor krijgen ze zelfs een woning in de wijk aangeboden.

Lange adem

Als gemeenten zelf aan de slag willen met de parallelle arbeidsmarkt, doen ze er volgens Blaauwbroek en Depla goed aan om voorbij de termijn van één collegeperiode te denken. Blaauwbroek: ‘Dit reikt langer dan vier jaar.’ Depla: ‘Laat je niet bij de eerste de beste tegenwind uit de weg slaan. Het afschaffen van de werkloosheid in je gemeente is een kwestie van een lange adem.’