RvS: overheid mocht opvang derdelanders niet voortijdig stoppen

De overheid mocht de opvang van gevluchte derdelanders uit Oekraïne niet voortijdig stoppen. De bescherming eindigt wel op 4 maart, als de Europese afspraken over die groep verlopen. Dat heeft de Raad van State vandaag bepaald.

Bij de derdelanders gaat het om mensen die als buitenlander in Oekraïne werkten of studeerden, en daar een tijdelijke verblijfsvergunning hadden. Toen Rusland het land bijna twee jaar geleden binnenviel, vluchtten ze naar andere landen in Europa. In Nederland en de andere EU-landen kregen ze dezelfde tijdelijke bescherming als Oekraïense vluchtelingen en als derdelanders met een permanente verblijfsvergunning in Oekraïne. Ze mochten hier wonen, werken en studeren, en kwamen in aanmerking voor leefgeld. Het zou om ongeveer 2900 mensen gaan, maar het is niet bekend hoeveel van hen nu nog in Nederland zijn.

Bescherming

Na een paar maanden besloot het kabinet om de derdelanders niet meer te beschermen. De instroom van vluchtelingen uit Oekraïne was te hoog en de derdelanders konden veilig terug naar hun land van herkomst om het einde van de oorlog af te wachten, was de uitleg. Op 4 september afgelopen jaar zou de bescherming definitief eindigen.

Vonnissen

Derdelanders vochten dat aan bij rechtbanken, die elkaar in hun vonnissen tegenspraken. Daarom kwam de vraag over de bescherming terecht bij de Raad van State. In afwachting van de uitspraak van vandaag mochten ze sowieso blijven.

Europese afspraken

De hoogste bestuursrechter stelt vast dat Europese landen afspraken hadden gemaakt over bescherming voor Oekraïners en voor derdelanders met een permanente verblijfsvergunning. Daarnaast mochten landen zelf kiezen of ze ook derdelanders met een tijdelijke Oekraïense verblijfsvergunning zouden opvangen. Nederland heeft daartoe besloten. Die bescherming zou tot 4 maart aanstaande gelden en ‘de staatssecretaris had geen juridische mogelijkheid om de duur van de bescherming zelf te bekorten’, concludeert de Raad van State.

Richtlijn Tijdelijke Bescherming

Na 4 maart moeten de derdelanders wel vertrekken uit Nederland. ‘Na deze datum hebben deze derdelanders geen recht meer op verblijf in Nederland op grond van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming. Maar zij kunnen wel een verblijfsvergunning op andere gronden aanvragen, zoals asiel.’ De bescherming van Oekraïners en derdelanders met een vaste verblijfsvergunning loopt tot 4 maart volgend jaar. Afgelopen oktober had Europa hun opvang met een jaar verlengd.

Onduidelijkheid

Maar wat er precies gebeurt na 4 maart is nog onduidelijk. Totdat die duidelijkheid er is, verandert er niets aan de huidige opvang en regelingen, meldt de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Volgens de VNG zijn het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) nu bezig om de uitspraak van vandaag te bestuderen. Daar zouden ze ongeveer een week voor nodig hebben. ‘De VNG heeft hiervoor begrip omdat dit zorgvuldig moet gebeuren. Gemeenten worden ondertussen geïnformeerd over hun rol in de uitvoering van het besluit van de IND’, laat de gemeentekoepel weten.

Vervolgstappen

Advocaat Wil Eikelboom zegt dat derdelanders niet tevreden zullen zijn met de uitspraak over hun verblijfsstatus. Hij staat een van hen bij. De raadsman geeft aan verrast te zijn over het oordeel dat de bescherming van derdelanders na 4 maart stopt en beraadt zich op eventuele vervolgstappen. Dat zij vanaf 4 maart Nederland moeten verlaten of snel asiel moeten aanvragen, is volgens Eikelboom nooit eerder naar voren gebracht door het kabinet. ‘Dat is een eigen overweging van de RvS. Ik en ook andere juristen hebben daar wel vragen bij, of dat klopt. Dat vergt nadere bestudering.’

Stress en onzekerheid

De raadsman zegt blij te zijn ‘op het belangrijkste punt’ gelijk te hebben gekregen van de hoogste rechter. ‘Namelijk dat de staatssecretaris niet de bevoegdheid had het verblijfsrecht van deze mensen in te trekken.’ Volgens de advocaat zorgde de onduidelijkheid over hun situatie voor grote stress en onzekerheid bij derdelanders. Zo kreeg zijn eigen cliënt problemen met zijn werkgever, stelt Eikelboom, en zouden sinds vorig jaar bekend werd dat de opvang per september stopte zeker achthonderd derdelanders uit Nederland zijn vertrokken. ‘Nu blijkt dat dat onterecht was en onnodig.’

Oorlog

Volgens Eikelboom willen de derdelanders het liefste terug naar Oekraïne zodra de oorlog voorbij is, maar blijft het overgrote deel van hen tot die tijd het liefst in Nederland. ‘In zekere zin is het fijn voor deze mensen dat ze nu wat langer mogen blijven, maar 4 maart is al bijna. Daar zullen zij niet tevreden over zijn.’

Capaciteitsproblemen

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) ziet echter geen mogelijkheid om de misschien wel 2900 derdelanders op te vangen wanneer zij asiel aanvragen. ‘We hebben geen ruimte, dat is duidelijk. We hebben nu al capaciteitsproblemen. Het gaat om een groot aantal. Als de derdelanders morgen voor de deur staan hebben we geen plek voor ze’, aldus een woordvoerder.

Extra opvangplekken

Voor een mogelijke oplossing kijkt het COA naar het ministerie van Justitie en Veiligheid. ‘Misschien dat de staatssecretaris dan een oproep aan gemeenten kan doen voor extra opvangplekken. Of wij moeten gemeenten vragen of ze locaties beschikbaar hebben, net als we nu doen. Maar er moet dan een oplossing komen.’

Maatschappelijke opvang

Het Leger des Heils maakt zich zorgen. ‘Als al deze mensen straks ineens geen dak meer boven hun hoofd hebben, is er een kans dat zij op straat belanden en zich melden bij de maatschappelijke opvang, die al vol zit’, zegt een woordvoerder. ‘We hebben ze eerst opgevangen en onderdak geboden, dan kunnen we ze nu niet aan hun lot overlaten.’

Illegaliteit

De organisatie ziet hierin een taak voor de overheid. ‘We zijn heel benieuwd hoe er in de komende weken met deze groep wordt omgegaan. Dat moeten we afwachten.’ VluchtelingenWerk en de burgemeesters van het Veiligheidsberaad uitten eerder ook al hun zorgen over deze groep. De angst is dat ze de illegaliteit ingaan. Laatstgenoemden vinden het overigens een goede zaak dat op 4 maart een einde komt aan de opvang van derdelanders in de gemeentelijke Oekraïne-opvang. ‘Nu ze terugkeren naar hun land van herkomst, kunnen we de schaarse opvangplekken inzetten voor Oekraïners die hun land ontvluchten in verband met de oorlogssituatie’, zegt voorzitter Wouter Kolff.