Beëindiging opvang derdelanders op losse schroeven

Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie) is niet bevoegd om de tijdelijke bescherming van de zogenoemde derdelanders per 4 september te beëindigen. Dat oordeelt de Vreemdelingenkamer van de rechtbank Den Haag (in Roermond) in drie uitspraken. Deze vluchtelingen mogen net zo lang gebruik maken van hun recht op tijdelijke bescherming als alle andere ontheemden uit Oekraïne. Het ministerie van Justitie en Veiligheid is echter nog steeds van plan om de opvang van derdelanders per 4 september stop te zetten. De staatssecretaris gaat tegen de uitspraak in hoger beroep.

Derdelanders zijn mensen die niet de Oekraïense nationaliteit hebben, maar met een tijdelijke verblijfsvergunning in Oekraïne verbleven toen vorig jaar de oorlog uitbrak. Ze vluchtten naar andere landen, waaronder Nederland. Er verblijven op dit moment zo'n 2900 van zulke derdelanders in de gemeentelijke opvang. De zaak was aangespannen door twee derdelanders met de Indiase en een met de Marokkaanse nationaliteit.

Van der Burg (VVD) was op grond van het Europees recht verplicht om Oekraïners tijdelijk te beschermen, maar die verplichting gold niet voor derdelanders met een tijdelijke verblijfsvergunning. Toch koos de staatssecretaris er anderhalf jaar geleden voor om ook deze mensen tijdelijk te beschermen.

Rechtspositie

Maar mag de staatssecretaris deze tijdelijke bescherming van derdelanders ook weer beëindigen? De rechter oordeelt van niet en stelt dat Van der Burg niet bevoegd is deze tijdelijke bescherming zelfstandig te beëindigen. Deze mensen vallen onder de ‘Richtlijn Tijdelijke Bescherming’, die de Europese Unie (EU) naar aanleiding van eerdere conflicten in Bosnië en Kosovo heeft opgesteld. Nu deze mensen onder deze Richtlijn vallen, wordt hun rechtspositie door het Unierecht bepaald en heeft de staatssecretaris niet meer de bevoegdheid om hen de tijdelijke bescherming weer te ontnemen.

‘Geen schorsende werking’

Het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) laat weten dat de vonnissen niet van invloed zijn op het per 4 september beëindigen van de opvang van derdelanders. Volgens een woordvoerder hebben de uitspraken ‘geen schorsende werking voor de gehele groep derdelanders’, meldt persbureau ANP.

Proefzaak

Deze drie zaken zijn onderdeel van een pilot. In de eerste ‘proefzaak’ van een derdelander uit Tanzania oordeelde de rechtbank Den Haag (in Rotterdam) juist dat het kabinet wél bevoegd is om diens opvangregeling te beëindigen. In de woorden van die rechter heeft de staatssecretaris ‘deugdelijk gemotiveerd waarom hij van deze bevoegdheid gebruik maakt.’ Er lopen nog andere zaken. JenV is naar eigen zeggen nog ‘in afwachting van de andere behandelde zaken in dit proces.’

Traag op gang

Veel gemeenten tasten momenteel in het duister, signaleert Emma van der Ploeg. Zij is advocaat bij AKD. ‘De door het ministerie getroffen voorbereidingen voor het beëindigen van deze regeling kwamen sowieso al traag op gang. Gemeenten moesten lang wachten op de eerste stukken vanuit Den Haag’, zegt Van der Ploeg. Van gemeenten wordt verwacht dat zij de lijn van Den Haag volgen en per 4 september derdelanders uit de opvang laten verwijderen.

Bordje van gemeenten

De bedoeling is dat dit in eerste instantie vrijwillig gebeurt. Zo niet, dan volgt een gedwongen ontruiming. Het valt Van der Ploeg op dat op dit punt de voorlichting en communicatie vanuit het rijk zwalkt. ‘Een paar weken geleden was de boodschap van het ministerie: voor alle gevallen geldt een civiele ontruimingsprocedure. In de stukken van gisteren staat dat dit bij nader inzien toch niet hoeft. Gemeenten kunnen via de Vreemdelingenwet derdelanders uit de opvang laten zetten, indien zij niet vrijwillig weggaan. De lokale overheden zitten met de handen in het haar. Dit is normaliter een taak van het rijk, maar komt nu op hun bordje terecht.’

Voorlopige voorzieningen

Volgens Van der Ploeg moeten gemeenten rekening houden met veel verzoeken voor voorlopige voorzieningen. ‘Omdat hun opvang verloopt, zullen veel derdelanders – met de uitspraken van de rechtbank uit Roermond in de hand – bezwaar maken tegen de aangekondigde ontruiming en via een voorlopige voorzieningenprocedure bij de rechtbank verzoeken om de opvang te continueren. Gezien de belangen is de kans best aanwezig dat de rechter zulke verzoeken toewijst.’

Zelf bekostigen

Gemeenten staan voor een dilemma. Van der Ploeg: ‘Volg je als gemeente de lijn van het ministerie, wetende dat dit mogelijk voor veel procedures gaat zorgen, of niet? Wanneer gemeenten de opvang van de derdelanders voortzetten moeten ze dat zelf bekostigen, want vanuit het rijk krijgen ze niks meer. Kiezen gemeenten voor de lijn van het ministerie, dan bestaat het risico dat de derdelanders, in afwachting van de uitkomst van gerechtelijke procedures, op straat zullen zwerven. Dat vinden veel gemeenten evenmin wenselijk.’

Raad van State

Van der Burg gaat tegen de uitspraak in hoger beroep. JenV vroeg de Raad van State om het hoger beroep versneld te behandelen. Maar vóór maandag 4 september gaat sowieso niet lukken, laat de hoogste bestuursrechter vandaag weten. ‘We weten officieel nog niet waartegen een beroep wordt ingediend en wie dat doet, dus kunnen we nog niets inplannen’, zegt een woordvoerder tegen ANP. Bij de gemeenten is het geduld inmiddels op. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) wil uiterlijk vrijdag om 12.00 uur weten of de derdelanders uit Oekraïne opgevangen mogen worden.