Menselijk? Stop ermee

Het is bijna een dooddoener, ‘de menselijke maat’. Maar na jaren van affaires en schandalen waarbij de overheid kwetsbare burgers tekort heeft gedaan, kun je er bijna niet omheen dat er iets moet veranderen in de manier waarop de staat burgers benadert.

Toch vraag ik me steeds vaker af: wat bedoelt de overheid daar eigenlijk mee, met ‘menselijk’? Wat houdt het in om menselijk beleid te voeren? Dat is volgens mij sterk afhankelijk van je eigen perceptie van de menselijke natuur, je mensbeeld. Hoe gedragen mensen zich in een samenleving? Wat zijn hun drijfveren, wat is de leidende moraal? 

Als je de debatten rondom de Participatiewet of de Toeslagen een klein beetje volgt, wordt al snel pijnlijk duidelijk dat hier nogal verschillend over wordt gedacht. Zó verschillend, dat het voeren van debatten erover een vrijwel onmogelijke opgave blijkt. 

Aan de rechterkant blijft men volharden in het standpunt dat mensen misbruik willen maken van sociale voorzieningen, de bijstand, de WIA, de Wajong. Dat eigen verantwoordelijkheid het allerbelangrijkst is, en dat de overheid streng moet zijn voor misbruikplegers. 

Tegelijkertijd lijkt links de groep die daadwerkelijk misbruik maakt van het systeem niet te willen zien. Omdat het niet strookt met hun mensbeeld van de welwillende, geïnteresseerde en ambitieuze burger, die enkel en alleen door omstandigheden buiten de eigen verantwoordelijkheid om afhankelijk raakt van de overheid. 

Een dusdanig verschil in visie van de menselijke moraal is mijns inziens onoverbrugbaar. Je merkt het ook in de debatten: Kamerleden praten langs elkaar heen. Daarnaast zie je dat het huidige kabinet de term ‘menselijke maat’ gemakkelijk overneemt van zijn voorgangers, maar er vervolgens een totaal andere invulling aan geeft. Daarmee is het een hol begrip geworden.

Mijn advies: stop ermee. Het is nooit een goed idee om beleid te stoelen op concepten die door politiek filosofen al eeuwen worden bevochten. Benader het pragmatisch, concreet, utilitaristisch bijna: hoe maximaliseren we de laissez-faire in ons sociale stelsel, terwijl de hoeveelheid misbruik acceptabel blijft? Daarover kun je tenminste een debat voeren.