Toeslagenaffaire speelde grote rol bij uithuisplaatsingen

De toeslagenaffaire speelde een grote rol bij de uithuisplaatsingen van kinderen uit gedupeerde gezinnen. Tot op de dag van vandaag kampen deze kinderen met de gevolgen hiervan. Dat concludeert de onafhankelijke Commissie Toeslagen en Uithuisplaatsingen, die onder voorzitterschap van Mariëtte Hamer onderzoek deed naar de rol van het schandaal bij deze uithuisplaatsingen. Om de getroffen kinderen te ondersteunen bij hun herstel, is de kindregeling in het leven geroepen. Maar volgens de commissie schiet de uitvoering op gemeentelijk niveau tekort.

Bij bijna alle gezinnen die de commissie heeft gesproken was de toeslagenaffaire van invloed op de gezinssituatie die leidde tot de uithuisplaatsing van een kind. De door de toeslagenaffaire ontstane schulden, armoede en financiële problemen zorgden vaak voor een ‘plotselinge en onverwachte breuk in de stabiliteit van het gezin.’ Hierdoor ontstonden problemen die er eerder niet waren of nog beheersbaar waren, zoals financiële stress, mentale problemen, baanwerk, partnerconflicten en een verslechterde ouder-kindrelatie. ‘De uithuisplaatsingen van de kinderen uit deze gedupeerde gezinnen hadden waarschijnlijk niet plaatsgevonden als de effecten van de toeslagenaffaire eerder waren gestabiliseerd’, concludeert de commissie.

Onherstelbaar beschadigd

De gevolgen voor deze uit huis geplaatste kinderen zijn ‘zeer groot’ en naar verwachting blijvend. Zij kampen met langdurige en soms blijvende mentale problemen of hebben hun opleiding niet kunnen afmaken. Ook is de relatie met hun ouders en hun broers en zussen vaak ernstig en soms misschien wel onherstelbaar beschadigd. De ervaringen uit hun jeugd kunnen bovendien doorwerken wanneer zij later zelf kinderen krijgen en opvoeden.

Wijkteams

Daarnaast constateert de commissie dat bij de hulpverlening een gedegen analyse van de oorzaken van de gezinsproblemen ontbrak. Hierdoor werden problemen zoals armoede en schulden niet tijdig aangepakt. ‘In sommige gemeenten hadden hulpverleners en wijkteams te weinig kennis en expertise’, is te lezen in het rapport. ‘Gedrags- of ontwikkelingsstoornissen bij kinderen werden regelmatig verkeerd geïnterpreteerd of onvoldoende erkend.’ Omgekeerd gebeurde het ook dat gedragsproblemen als ontwikkelings­stoornis werden bestempeld, terwijl deze patronen voortkwamen uit de spanningen in het gezin als gevolg van schulden. Daardoor kregen gezinnen niet altijd de juiste hulp. Bovendien was het aanbod van passende hulptrajecten beperkt, waardoor wachtlijsten ontstonden. Soms werd uit noodzaak een minder geschikt traject ingezet.

Financiële steun

Om gedupeerde kinderen beter te helpen bij hun herstel en toekomst, is de kindregeling bedacht. Deze regeling biedt financiële steun tot maximaal 10.000 euro, afhankelijk van de leeftijd van het kind. Daarnaast krijgen kinderen en jongeren extra ondersteuning van de gemeente waarin ze wonen.

Ingebouwde controlesystemen

Uit een voortgangsrapportage van het ministerie van Financiën blijkt echter dat deze extra steun onder druk staat. Door het onverwacht hoge aantal aanvragen en de diverse ingebouwde controlesystemen duurt het lang voordat kinderen zekerheid krijgen over de toekenning en hoogte van de steun. Ook is de hulp niet altijd even passend, verschilt de ondersteuning voor vergelijkbare hulpvragen per gemeente, en heerst er onduidelijkheid over hoe lang de steun beschikbaar blijft.

Rouwverwerking

Gemeenten merken dat de lange wachttijden bij het financiële herstelproces leiden tot steeds terugkerende en complexere hulpvragen. Hierdoor kunnen ze minder goed inspelen op de echte problemen van de kinderen. De gesprekken gaan namelijk vaak over geld en materiële zaken. Daarbij kampen veel kinderen nog steeds met psychische problemen en rouwverwerking, waarvoor gespecialiseerde hulp nodig is. Volgens de commissie hebben gemeenten daar nog niet genoeg kennis en middelen voor.

Wantrouwen overheid

De nazorg voor kinderen die inmiddels 18 jaar zijn geworden schiet eveneens in veel gevallen tekort. Zij geven aan onvoldoende of niet de juiste begeleiding te hebben ontvangen op het gebied van huisvesting, werk, opleiding en financiën. Een aantal van hen heeft niet geleerd hoe ze zorgvuldig met geld moeten omgaan. Zo is in enkele gevallen het geld uit de kindregeling direct gebruikt voor het aflossen van schulden, die soms uit nood waren aangegaan tijdens de uithuisplaatsing. Hierdoor bleef er minder geld over voor hun persoonlijke ontwikkeling. En ook bij de nazorg verschilt de geboden ondersteuning sterk per gemeente, wat leidt tot ongelijkheid in hulpverlening. ‘De ervaringen met de hulpverlening/nazorg versterken bij sommige kinderen het wantrouwen dat ze al hadden in de overheid en hulpverlenende organisaties.’

Landelijk fonds

Kortom, de uitvoering van de kindregeling op gemeentelijk niveau blijkt ontoereikend. Daarom adviseert de commissie – aanvullend op de gemeentelijke voorziening – een landelijke regeling voor gedupeerde uit huis geplaatste kinderen. Voorzitter Mariëtte Hamer denkt aan een nationaal fonds, met als doel: hulp bieden in acute situaties zodat de kinderen snel over middelen beschikken om bijvoorbeeld onderwijs te volgen of huisvesting te vinden. Daarnaast zou zo’n regeling ondersteuning moeten bieden wanneer zij bij de gemeente vastlopen.