Ongemak bij gemeenten over afhandeling toeslagenaffaire

Gemeenten vinden het maar lastig om de groep slachtoffers van de toeslagenaffaire op een juiste manier te behandelen. Dat signaleert de spoedadviescommissie voortgang hersteloperatie toeslagen. Cathalijne Dortmans, lid van de commissie, vertelt aan Binnenlands Bestuur dat is gebleken dat lokale overheden moeite hebben om de groep een uitzonderingspositie te geven, en om van een uitgangspunt van schaarste opeens ruimhartig beleid te voeren. Hierdoor zijn er grote verschillen tussen gemeenten.

Hersteloperatie

Er is in het publieke debat veel aandacht voor wat het rijk beter moet doen om de hersteloperatie voor de toeslagenaffaire soepel te laten verlopen. Dit terwijl er volgens de spoedcommissie ook op lokaal gebied nog veel te verbeteren valt. ‘Gemeenten werden door het rijk verantwoordelijk gemaakt voor de brede ondersteuning van toeslagenouders. Dit in aanvulling op het financiële herstel dat vanuit rijksoverheid werd geregeld. Er is over die brede ondersteuning alleen heel weinig concreet vastgelegd’, aldus Dortmans.

Brede ondersteuning

Dat werd gedaan vanuit het idee van maatwerk. Toeslagenouders verschillen zo van elkaar dat het niet mogelijk is om gemeenten voor te schrijven hoe zij hen moeten ondersteunen. De brede ondersteuning heeft betrekking op vijf leefdomeinen: wonen, financiën, gezin, zorg en werk, met doelen als: een veilige en betrouwbare woning, lichamelijke en geestelijke gezondheid en duurzaam participeren in een arbeidsproces. Maar hoe gemeenten de gedupeerde gezinnen daarbij moeten helpen is aan de gemeenten zelf.

Spullendiscussie

‘Het idee van de brede ondersteuning is het bieden van perspectief. Het gaat over de toekomst, en de manier waarop deze gezinnen weer hun leven kunnen opbouwen. Maar omdat de financiële hersteloperatie langer duurt dan gedacht is de gemeentelijke ondersteuning inmiddels veel meer een ondersteuning voor de huidige situatie geworden.’ Mede daarom werd in november de spoedcommissie ingevoerd, omdat de hersteloperatie is vastgelopen. ‘Op veel plekken is een ‘spullendiscussie’ tussen gemeenten en toeslagenouders ontstaan, waarbij heel duidelijk wordt dat er verschillen zijn in de mate van ruimhartigheid waarmee ouders door gemeenten benaderd worden.’

Ongemak

De schaarste die gemeenten ervaren, bijvoorbeeld op de woningmarkt en in het sociaal domein, helpt daarbij niet. Soms lukt het gemeenten simpelweg niet om de juiste ondersteuning te bieden, omdat er nu eenmaal geen middelen beschikbaar zijn. Tegelijkertijd signaleert de spoedcommissie ook dat er een bepaalde mate van ongemak is bij gemeenten, die de opdracht hebben gekregen om zo ruimhartig mogelijk om te gaan met de groep gedeputeerden.

Ruimhartigheid

‘Je merkt dat ruimhartigheid niet als vanzelf in het DNA van de overheid zit. Ook niet bij gemeenten. Gemeenteambtenaren zijn het gewend om altijd te redeneren vanuit een begrip van schaarste, zeker in het sociaal domein. Er zijn altijd wachtlijsten, tekorten. Daarbij komt dat de leidende opvatting in het sociaal domein is dat zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid erg belangrijk is. Ambtenaren vinden het lastig om dat voor deze groep, de toeslagenouders, enigszins los te laten.’

Cultuurkwestie

Volgens Dortmans is het een cultuurkwestie, die diep is geworteld bij gemeenten. Daarnaast zijn er lokaal geluiden van ambtenaren die het lastig vinden dat de groep toeslagenouders ‘voorrang’ krijgt als het gaat om lokale sociale voorzieningen. ‘Maar deze groep is echt een aparte categorie. Dit zijn mensen die zijn vermorzeld door de overheid. Dat vraagt in het herstel ook extra aandacht. Daarvoor zouden gemeenten begrip moeten hebben.’

Duidelijke verschillen

De spoedcommissie is van mening dat inmiddels duidelijk is dat er een gebrek aan landelijke regie is over de brede ondersteuning. Maatwerk blijft belangrijk, maar inmiddels zijn de verschillen niet meer uitlegbaar. ‘De groep toeslagenouders vindt elkaar goed. Er zijn tal van appgroepen, maar ook stichtingen, en een formele oudercommissie. Er wordt volop uitgewisseld, dus het is meteen duidelijk dat de ene gemeente bijvoorbeeld wel een laptop verstrekt aan een schoolgaand kind, en de ander niet. Juist voor deze mensen is dat extra pijnlijk.’

Meer regie nodig

‘We zien dat gemeenten sommige dingen heel goed doen, bijvoorbeeld op het gebied van schuldhulpverlening. Daarnaast waren het ook de gemeenten die in 2020 zelf aan de bel trokken omdat zij de problemen achter de voordeur zagen. Maar het zou zowel ambtenaren als ouders helpen meer te harmoniseren in de wijze waarop ondersteuning plaatsvindt. Zoals gezegd is er bij ambtenaren ook onzekerheid over hoe ze met deze groep moeten omgaan. Het rijk en de VNG moeten samen de regie nemen om de verschillen in brede ondersteuning terug te dringen.'