‘Maatwerk zonder regels is rommelwerk’

Meer ‘menselijke maat’ in de bijstand? Daar merken de bijstandsgerechtigden zelf nog niks van, zegt Maureen van der Pligt, vakbondsbestuurder bij FNV Uitkeringsgerechtigden. ‘We horen nog steeds dezelfde verhalen: mensen zijn doodsbang om gekort te worden omdat ze ergens een vinkje verkeerd hebben gezet.’

Rommelwerk

Zolang het hanteren van de menselijke maat een bevoegdheid is van gemeenten, en niet een verplichting, komt er weinig van terecht, ziet Van der Pligt. Ze heeft daarom weinig vertrouwen in de plannen van minister Carola Schouten (Participatie, ChristenUnie) om de Participatiewet om te gooien. Die plannen leunen sterk op lokaal maatwerk: gemeenten krijgen meer ruimte om af te wijken van de regels in schrijnende situaties. Maar zonder een duidelijk kader hebben bijstandsgerechtigden daar niks aan, zegt Van der Pligt. ‘Je kan wel de hele tijd maatwerk blijven brullen, maar maatwerk zonder regels is rommelwerk. Daar kun je geen rechten aan ontlenen.’

Zoektermijn

Een voorbeeld is de zogenaamde vierweken zoektermijn: jongeren tot 27 jaar moeten eerst vier weken zoeken naar werk of een opleiding voordat ze in aanmerking komen voor een uitkering. Minister Schouten wil gemeenten de mogelijkheid geven om daar zo nodig van af te wijken. De zoektermijn wordt een ‘kan’-bepaling. Maar Van der Pligt zou liever zien dat de maatregel volledig wordt afgeschaft, want ze betwijfelt of gemeenten gebruik gaan maken van de ruimte die ze krijgen. ‘Zolang het niet duidelijk in de Participatiewet staat, gebeurt het niet.’

Inlichtingenplicht

Van der Pligt ziet nog een behoorlijk aantal pijnpunten in de Participatiewet die door het kabinet niet worden aangepakt. Ze noemt de inlichtingenplicht, die inhoudt dat bijstandsgerechtigden alle informatie die van invloed kan zijn op de uitkering bij de gemeente moeten aanleveren. Van der Pligt: ‘Maar het is volstrekt onduidelijk wat daar allemaal onder valt. Als een ambtenaar je wil pakken, dan kan dat.’

Tegenprestatie

Ook is de tegenprestatie een belangrijke oorzaak van de ellende in de bijstand, vindt Van der Pligt. Middels de tegenprestatie kunnen gemeenten mensen in de bijstand verplichten om iets terug te doen voor de uitkering. ‘Dat leidt in de praktijk vaak tot werken zonder loon en zinloze trajecten, waar je niks van mag zeggen want dan dreigt er een korting wegens niet meewerken aan je “re-integratie”. De plicht tot solliciteren volstaat als tegenprestatie.’

Kostendelersnorm

Daarnaast moet de kostendelersnorm worden afgeschaft, vindt Van der Pligt. Die regel houdt in dat de bijstandsuitkering wordt verlaagd naar mate er meer mensen op één adres wonen. In de praktijk blijkt dat de kostendelersnorm er soms toe leidt dat mensen in de bijstand hun volwassen kinderen niet meer in huis kunnen houden omdat ze meetellen als kostendeler. Vanaf volgend jaar geldt de kostendelersnorm niet meer voor jongeren tot 27 jaar, maar wat Van der Pligt betreft moet de regel voor iedereen worden geschrapt.

Bbl-traject

Nog een doorn in het oog: de afbouw van de dubbele algemene heffingskorting, een fiscale maatregel waardoor de bijstandsuitkering elk jaar iets lager wordt. Bovendien wordt het mensen in de bijstand moeilijk gemaakt om een opleiding te volgen: werken gaat voor studeren. Van der Pligt: ‘Je mag alleen maar korte cursussen doen, weer de zoveelste sollicitatietraining. Geef mensen gewoon een bbl-traject in de sectoren waar ze hard nodig zijn.’