Maatwerk lost problemen in de bijstand niet op

De 'menselijke maat' betekent voor de ene ambtenaar iets heel anders dan voor de andere. Daardoor is het een moeilijk werkbaar begrip, zegt Thomas Kampen, universitair docent bij de Universiteit voor Humanistiek. Meer maatwerk leveren is dan ook geen oplossing voor de problemen in de bijstand, zegt Kampen. Hij ziet liever een landelijke verhoging van de bijstand dan meer lokale beleidsvrijheid.

'Het probleem met een term als "menselijke maat" is dat het zoveel verschillende betekenissen kan hebben', stelt Kampen. Hij geeft een voorbeeld: 'Een professional vraagt enorm door naar iemands persoonlijke leven, vanuit de intentie om de problemen beter te begrijpen en beter van dienst te kunnen zijn. Dat kan een cliënt juist ervaren als een vorm van bemoeienis.'

Gratuit

Uitvoerders worden geacht om uitzonderingen te maken op de regels wanneer dat nodig is, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, ziet Kampen. ‘Het heeft iets gratuits om te zeggen: we hebben regels, maar trek je er niet te veel van aan. Je legt daarmee het probleem op het bordje van de uitvoering. Als je wil dat de mensen die het werk doen de menselijke maat in acht houden, moet je ook regels opstellen die ze in staat stellen om dat te doen. Ik ben meer voor heldere uitgangspunten. Zoals: vertrouwen totdat het tegendeel bewezen is. Dat is al een stuk duidelijker.'

Verschillen

Ook de lokale beleidsvrijheid zorgt voor onduidelijkheid, ziet Kampen. 'Ik heb nooit zo goed begrepen waarom de bijstand gedecentraliseerd moest worden. Je ziet nu grote verschillende in de rechten en plichten van bijstandsgerechtigden – bijvoorbeeld als het gaat om bijverdienen of de tegenprestatie – zonder dat daar echt een logica achter zit.'

Waardigheid

Hoewel het lastig te zeggen is wat 'de menselijke maat' precies betekent, heeft Kampen wel een poging gedaan om te beschrijven in welke situaties de menselijke maat niet wordt gehanteerd. Daar gaat de Participatielezing over die hij in 2021 uitsprak. Volgens Kampen kun je spreken van een gebrek aan menselijke maat wanneer bijstandsontvangers worden geschonden in hun menselijke waardigheid. Kampen laat zien dat er vier soorten van 'waardigheidsschending' plaatsvinden in de bijstand: objectificatie, stigmatisering, uitsluiting en onderdrukking. Eén van de voorbeelden die hij geeft is van Hanny Heuvelink, een vrouw uit Tilburg, die en plein public in de hal van het gemeentehuis moest aantonen dat haar stofzuiger echt kapot was, voordat ze geld kreeg om een nieuwe aan te schaffen.

Lui

'Een structurele oorzaak van waardigheidsschendingen is dat de bijstand te laag is om van rond te komen', legt Kampen uit. 'Dat is probleem nummer één. Het komt voort uit het idee dat mensen pas in beweging komen als ze te weinig geld hebben, dat ze lui worden als je ze te veel geld geeft. Dat geloof heeft zich zo vastgebeten in het beleid, maar het verhoudt zich heel moeilijk tot het verhaal van de menselijke maat. Het leidt bijvoorbeeld tot stigmatisering: alle luxe die mensen zich wel kunnen veroorloven is bij voorbaat verdacht.'

Verkeerde kant

'Probleem nummer twee is dat de arbeidsmarkt weinig zekerheid biedt. Daardoor vallen mensen vaak weer terug in de bijstand.' Kampen vindt dan ook dat minister Carola Schouten, die bezig is met een herziening van de Participatiewet, de problemen in de bijstand van de verkeerde kant benadert. Ze wil bijvoorbeeld toestaan dat bijstandsgerechtigden giften mogen ontvangen en een deel van hun bijverdiensten mogen houden. Dat is ook belangrijk, vindt Kampen, maar daarmee richt Schouten zich op de symptomen in plaats van de oorzaken van de problemen.

Nieuwe wind

Toch ziet Kampen wel dat er dankzij de inspanningen van minister Schouten ‘een nieuwe wind waait’ in het beleid. Maar of bijstandsgerechtigden daar al de vruchten van plukken? 'Ik denk op termijn wel. Maar dat zal zeker op dit moment nog niet zo voelen, met de huidige inflatie. Ik zal de laatste zijn om te beweren dat mensen er nu prettiger bij zitten dan voorheen.'