'Er zijn meer gemeenten die de helpende hand bieden'

Gemeenten doen steeds meer hun best om de bijstand uit te voeren met oog voor de menselijke maat, ziet jurist André Moerman. Ook in de rechtspraak is een kentering gaande: rechters fluiten vaker gemeenten terug die de wet te hardvochtig interpreteren.

Boodschappen

In december 2020 plaatste Moerman een blog op zijn website schuldinfo.nl over een vrouw in Wijdemeren die ruim 7000 euro aan bijstandsuitkering moest terugbetalen aan de gemeente omdat ze jarenlang regelmatig boodschappen had gekregen van haar moeder. De vrouw tekende bezwaar aan, maar de rechtbank gaf de gemeente gelijk. 'Staat dit nog wel in verhouding?', vroeg Moerman zich af.

Beweging

Zijn blog leidde tot grote ophef bij landelijke en lokale politici. Wat heeft die ophef teweeggebracht? Is het stelsel inmiddels verbeterd? 'Op twee fronten is er beweging', ziet Moerman. 'Ten eerste op gemeentelijk niveau. Veel gemeenten hebben bijvoorbeeld besloten om giften tot 1200 euro per jaar vrij te laten, dat is één op één het gevolg van die boodschappenaffaire. Daarnaast wordt er kritisch naar de wetgeving gekeken. Er worden vrij uitgebreid aanpassingen aan de Participatiewet gedaan.'

Ruimte

Dankzij die giftenvrijstelling hoeven bijstandsgerechtigden niet meer op elke cent te letten, legt Moerman uit. ‘Als iemand je geld overmaakt omdat je bijvoorbeeld een bioscoopkaartje hebt voorgeschoten, dan wordt dat gezien als inkomen. Dat kan dus leiden tot een terugvordering. Een vrijlating voor giften geeft ruimte om dat soort situaties te voorkomen.’

Helpende hand

Sommige gemeenten benaderen mensen in de bijstand ook meer vanuit vertrouwen, ziet Moerman. Een voorbeeld: 'Als een aanvraag voor een bijstandsuitkering niet volledig wordt ingevuld, dan kun je de aanvraag afwijzen en wachten totdat er een nieuwe aanvraag wordt ingediend. Maar je kunt ook zeggen: goh, laten we kijken hoe we samen die aanvraag compleet kunnen krijgen. Beide kan. Gelukkig zijn er al meer gemeenten die meer de helpende hand bieden.'

Wetgeving

Gemeenten hoeven echter niet te kiezen voor de tweede aanpak, voegt Moerman toe. De wet laat nog steeds ruimte om streng en hardvochtig te handelen. ‘Ja, gemeenten kijken kritischer naar de ruimte die ze hebben, maar ze hoeven die ruimte niet te pakken, dat is het nadeel. Om te zorgen dat die ruimte gaat gelden voor iedereen, is wetgeving nodig.’

Rechtspraak

Daarom is Moerman blij met de plannen van minister Schouten om de Participatiewet aan te passen. Maar ook op een ander vlak ziet hij een positieve beweging. 'In de rechtspraak is echt een verandering gaande. De rechter stelt de menselijke maat meer voorop. Als het gaat om terugvordering van toeslagen bijvoorbeeld, dan wordt vaker de terugvordering gematigd op basis van de individuele situatie.'

Gokken

Een ander voorbeeld is een recente uitspraak van de rechtbank Rotterdam over gokken in de bijstand. Voorheen moesten bijstandsgerechtigden die in het casino waren geweest vaak hun bijstandsuitkering voor de hele maand inleveren. Omdat ze meestal niet kunnen aantonen hoeveel geld ze mee naar huis hebben genomen, kan de gemeente het recht op bijstand niet vaststellen, waardoor de hele uitkering die maand vervalt. De rechtbank Rotterdam week echter af van die methode, en besloot dat de gemeente alleen het bedrag mag inhouden dat in het casino is ingezet.

Niet zo hard

Moerman: 'Dit is een mooi voorbeeld omdat veel gemeenten er al helemaal niet zo hard in zitten. Er zijn tal van gemeenten die al van de strenge aanpak afweken. En nu sluit de rechter zich daar dus bij aan.' Overigens komt er nog een hoger beroep op de uitspraak van de rechtbank.