Terugvordering boodschappenaffaire blijft staan

De gemeente Wijdemeren heeft deels ongelijk gekregen in de zogenaamde boodschappenaffaire. De terugvordering op de bijstandsuitkering van een inwoner die boodschappen ontving van haar moeder wordt verlaagd van ruim 7.000 euro naar minder dan 3.000 euro. Wel blijft het principe, dat de ontvangen boodschappen moeten worden verrekend met de uitkering, overeind. Ook kunnen boodschappen niet worden beschouwd als giften waarvoor de gemeente een vrijstelling kan instellen. 

Geen gift
Dat heeft de Centrale Raad van Beroep, de hoogste bestuursrechter, maandag bekendgemaakt. De raad geeft aan dat de inwoner van Wijdemeren inderdaad aan de gemeente had moeten melden dat ze wekelijks boodschappen kreeg van haar moeder. Verder concludeert de rechter dat de boodschappen niet als gift kunnen worden aangemerkt en daarom niet vrijgesteld kunnen worden van terugvordering.

Eén jaar
De oorspronkelijke uitspraak ging ervanuit dat de vrouw uit Wijdemeren drie jaar lang regelmatig boodschappen kreeg van haar moeder. De Centrale Raad van Beroep besloot dat dat niet voor de volledige periode kan worden aangetoond. De terugvordering blijft daarom beperkt tot een periode van ongeveer één jaar. Als gevolg daarvan wordt de terugvordering van meer dan 7.000 euro verlaagd tot 2.835,41 euro.

Vangnetvoorziening
Toch stond de gemeente in principe wel in haar recht om een deel van de uitkering terug te vorderen, oordeelt de raad. De bijstand is namelijk een 'vangnetvoorziening', legt de bestuursrechter uit: 'Dat betekent dat alleen wie niet zelf over voldoende middelen beschikt om te voorzien in de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan, aanspraak heeft op bijstand naar de toepasselijke norm.' Het feit dat de inwoner van Wijdemeren 'structureel en substantieel' boodschappen kreeg van haar moeder, was daarom voldoende reden om de bijstandsuitkering te verlagen.

Niet te volgen
‘Ik had wel verwacht dat de gemeente gelijk zou krijgen’, reageert schuldenexpert André Moerman, die de zaak eind 2020 aan het licht bracht. ‘De gemeente heeft gehandeld volgens het systeem van de Participatiewet. Tegelijkertijd: vanuit de burger gezien is het niet goed te volgen. Hoe moet je dit nou weten, dat je het moet melden als je boodschappen krijgt van je moeder? Leg dat maar eens uit.’

Giftenbeleid
De zaak, die bekend werd als de boodschappenaffaire, kreeg veel aandacht van media en politici. Menig Kamerlid reageerde geschokt, en er werd al snel een wetsvoorstel ingediend om dit soort zaken in de toekomst te voorkomen. In een aantal gemeenten werd als gevolg van de ophef over de zaak het beleid ten aanzien van giften in de bijstand verruimd. Uit de uitspraak van de Centrale Raad van Beroep blijkt echter dat het giftenbeleid in dit geval niet van toepassing is. Alleen 'incidentele en vrij beschikbare giften' kunnen worden vrijgelaten, valt te lezen in de uitspraak. 'De boodschappen die de inwoonster van haar moeder kreeg voldeden niet aan dat beleid: die boodschappen kreeg de inwoonster structureel en dus niet incidenteel en die kon zij ook niet als geld vrij besteden.'

Wetswijziging
De consequentie is dat het verruimen van de vrijstelling voor giften in de bijstand op dit soort zaken dus geen invloed heeft. Volgens de advocaat van de vrouw uit Wijdemeren zou uit een Kamerbrief van toenmalig staatssecretaris Bas van 't Wout van Sociale Zaken en Werkgelegenheid blijken dat boodschappen wél als gift kunnen worden aangemerkt. Maar dat argument veegde de rechter van tafel. Alleen via een wetswijziging kan het systeem zo worden aangepast dat boodschappen als gift kunnen worden gezien. 

Voedselbank
De advocaat van de vrouw uit Wijdemeren voerde ook aan dat de boodschappen beschouwd moeten worden als een voedselbankpakket. Maar die vergelijking gaat volgens de bestuursrechter niet op: 'De verstrekking van boodschappen door de moeder van appellante was, anders dan de voedselpakketten van de voedselbank, geheel vrijblijvend en op geen enkele wijze gebonden aan een voorafgaande aanvraag, voorwaarden, een financiële drempel of een tijdsbeperking.'

Huisbezoek
Verder moet de gemeente 200 euro aan immateriële schadevergoeding betalen aan de vrouw vanwege een onrechtmatig huisbezoek in 2018. Er was volgens de rechter geen redelijke grond voor het huisbezoek, waardoor de vrouw niet op basis van volledige en juiste informatie toestemming heeft gegeven om haar woning te betreden.