Aanstichter 'boodschappenaffaire' is blij met quick wins

Een blog op de website van schuldenexpert André Moerman was het begin van de 'boodschappenaffaire'. Wat was zijn bedoeling met het bericht en wat vindt hij van de ophef die is ontstaan rondom de zaak?

Mediastorm
Een berichtje op Schuldinfo.nl, een specialistische website met 'juridische info voor hulpverleners', groeide binnen een paar dagen uit tot een mediastorm. De rechtszaak die in de blog werd beschreven, over een vrouw in Wijdemeren die ruim 7.000 euro aan bijstandsuitkering moest terugbetalen omdat haar moeder regelmatig boodschappen voor haar deed, kreeg al snel de titel 'boodschappenaffaire'. Inmiddels zijn er talloze Kamervragen gesteld, een amendement opgesteld en een wetsvoorstel ingediend.

Schuldenexpert André Moerman is de schrijver van de oorspronkelijke blogpost. Volgens hem zouden gemeenten meer ruimte moeten krijgen om in dit soort gevallen af te wijken van de strenge Fraudewet. De gemeente is namelijk ook verantwoordelijk voor het oplossen van de sociale problemen – zoals oplopende schulden – die veroorzaakt worden door hardvochtig bijstandsbeleid.

Waarom koos u ervoor om deze rechtszaak uit te lichten op uw website?
'Als je bedenkt hoe de bijstand in elkaar zit dan is deze uitspraak wel te verklaren. Als je minder nodig hebt, krijg je ook minder. Alleen zijn de gevolgen in dit geval gewoon mega. De zaak heeft wat mij betreft twee aspecten. Ten eerste: die uitkering is al wat krap. Als je hoge woonlasten hebt, of niet zo'n energiezuinige woning, zou je wat meer ruimte moeten kunnen krijgen.'

'Ten tweede: als je dan als gemeente zegt dat er iets niet klopt, dan is de vraag: hoe hard ben je in de terugvordering? Want dit betekent zes tot zeven jaar een schuld aflossen. Terwijl op een inlichtingenformulier echt niet wordt gevraagd of je wel eens boodschappen van iemand krijgt.'

Waarom denkt u dat juist deze zaak door de media en de politiek zo breed uitgemeten werd?
'Dat het deze zaak is, is toeval. Het is geen nieuw probleem, het bestaat al lang. Als je naar dit soort uitspraken zoekt, dan kom je er veel tegen. Alleen meestal gaat het om geld op de rekening, niet om boodschappen.'

'De timing is misschien wel te verklaren. Het zal een combinatie zijn geweest van de toeslagenaffaire die vers in het geheugen ligt, de kerstperiode, en de verkiezingen. Hoewel de partijen die nu van zich laten horen natuurlijk evengoed in 2012 voor de Fraudewet hebben gestemd die dit mogelijk maakte. Bijna alle partijen hebben voor gestemd, behalve SP en PvdA.'

Zou het helpen als die Fraudewet soepeler werd gemaakt?
'De Fraudewet schrijft voor dat er bij schending van de inlichtingenplicht altijd moet worden teruggevorderd. Daarom hebben gemeenten daarin weinig ruimte: de terugvordering is verplicht, de boete is verplicht. Met als gevolg dat ook de rechter niet zoveel kan. Het enige waar gemeenten wel wat ruimte in hebben is of ze iets wel of niet aanmerken als een bovenmatige gift.'

'Ik vind dat gemeenten de ruimte moeten hebben om zo'n terugvordering door te knippen, of te beperken. Anders gaat de gemeente met de ene pet op problemen veroorzaken en met de andere pet op diezelfde problemen oplossen. De gemeente heeft een grote verantwoordelijkheid voor een persoon of gezin. Dan moet je in staat worden gesteld om vanuit een breder perspectief te handelen.'

Wat vindt u van de oplossingen die de verschillende Kamerfracties tot nu toe aangedragen hebben?
'De ChristenUnie wil dat terugvorderen en boetes opleggen een bevoegdheid wordt in plaats van een verplichting. D66 en het CDA willen iets vergelijkbaars. En ik heb begrepen dat GroenLinks de hoogte van toegestane giften wil verruimen. Ik zie wel wat in een combinatie van die ideeën.'

Zou de discussie niet moeten gaan over de bijstand als geheel, in plaats van alleen maar over dit specifieke probleem?
'Uiteindelijk is het goed om naar het hele systeem te kijken. Werkt dit nog wel goed? Geeft dit nog wel voldoende ruimte voor mensen om zich te ontplooien? Maar ik ben blij dat deze ophef ontstaat en dat er quick wins zijn. Want fundamentele discussies duren gewoon heel lang. Voor dit soort problemen is het goed dat er snel actie komt.'

Bent u bang dat dit achteraf een kortstondige mediahype of een verkiezingsstunt zonder echte gevolgen zal blijken?
'Als ik zie welke partijen nu achter de verschillende voorstellen staan, denk ik dat het een Kamermeerderheid haalt. Dan is het geen hype, dan is er echt iets bewerkstelligd. Dus laat het dan vooral voor de verkiezingen nog gebeuren.'