SCP: ‘Zorg dat kritische burgers niet afhaken’

Het vertrouwen in de Nederlandse politiek is en blijft laag: de helft van de Nederlanders geeft de Tweede Kamer en de regering een onvoldoende. De uitdaging voor de overheid is nu om te luisteren naar burgers en zich betrouwbaar op te stellen, zodat kritische burgers niet volledig afhaken. Dat stelt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) op basis van onderzoek dat vandaag verschijnt.

Schommelingen

Het vertrouwen van burgers in de politiek heeft de afgelopen twee jaar flinke schommelingen doorgemaakt. Na een sterke stijging aan het begin van de coronapandemie, werd al snel een steile daling ingezet. Uit de nieuwste editie van het Continue Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP blijkt dat het vertrouwen zich nog niet heeft hersteld. 'Waar het vertrouwen bij de start van een nieuw kabinet normaal opveert, is dat nu niet het geval', merken de onderzoekers op. 'Ook na het aantreden van het nieuwe kabinet-Rutte IV bleef het vertrouwen erg laag.'

Wil en vermogen

Het lage vertrouwen heeft dan ook veel te maken met de lange kabinetsformatie, stelt het SCP. Die formatie leidde immers tot 'een coalitie met dezelfde partijen, en vaak ook dezelfde ministers, ondanks alle gemaakte fouten'. Ook de nasleep van de toeslagenaffaire en de afhandeling van de schade door gaswinning in Groningen levert de landelijke politiek minpunten op. Al met al maakt dit dat er 'breed gedeelde twijfel ontstaat over de intenties van zittende politici en hun wil en vermogen om maatschappelijke opgaven op te lossen'.

Luisteren

Daar staat tegenover dat een ruime meerderheid van de Nederlanders – 70 procent – tevreden is over het functioneren van de democratie. Nederlanders waarderen vooral vrije verkiezingen en de vrijheid van meningsuiting. Wel zien veel mensen ruimte voor verbetering, vooral bij de politiek: die zou beter moeten luisteren, leren van fouten en eerlijker moeten zijn.

Verkeerde kant

Ongeveer de helft van de ondervraagden vindt dat het de verkeerde kant uitgaat in Nederland. De thema's zorg en corona worden genoemd als belangrijke maatschappelijke problemen. Ook maken mensen zich zorgen over de manier van samenleven, de groeiende inkomensverschillen, de wooncrisis en de hoge inflatie. Het pessimisme over de richting van het land bestond overigens al langer. Wel is de stemming over de economie in de winter van 2021/2022 aanzienlijk somberder geworden dan voorheen.

Partijvoorkeur

Het vertrouwen in de politiek is dus laag, maar het is niet 'lager dan ooit', nuanceert het SCP. In 2013 en 2016 lag het vertrouwen in de regering en Tweede Kamer op een vergelijkbaar laag niveau. Wat wel opvalt, is dat het politieke wantrouwen steeds meer samenhangt met partijvoorkeur. Afgelopen winter gaven bijvoorbeeld de aanhangers van regeringspartijen VVD en D66 de regering gemiddeld het rapportcijfer 6,9 en 6,3. Stemmers op oppositiepartijen PvdA en GroenLinks gaven een 5,5. Het electoraat van de PVV en Forum voor Democratie zat daar ver onder: zij gaven gemiddeld een 2,8.

Gemeentebestuur

De ontevredenheid lijkt zich specifiek op de 'Haagse' politiek te richten. Het gemeentebestuur geniet aanzienlijk meer vertrouwen dan de landelijke politici. Ruim zeven op de tien is tevreden met de lokale politiek; bij de landelijke politiek is dat slechts de helft. Verder valt op dat het vertrouwen in niet-politieke instituties, zoals de rechtspraak en de politie, hoger is dan dat in de politiek. Ook het sociale vertrouwen is stabiel, en hoger dan het politieke vertrouwen: 66 procent vindt dat de meeste mensen te vertrouwen zijn.

Afhaken

Moeten we ons zorgen maken over het lage vertrouwen in de landelijke politiek? Niet per se, vinden de SCP-onderzoekers. Kritische burgers horen immers bij een gezonde democratie. 'Problematischer wordt het als mensen afhaken of zich actief gaan verzetten', aldus de onderzoekers. Maar zo ver is het volgens hen nog niet. 'Uit dit onderzoek blijkt dat de grootste groep Nederlanders nog steeds is aangehaakt en dat Nederlanders over het algemeen tevreden zijn met hoe de democratie functioneert.'

Goed werk

De opgave voor de landelijke politiek is dan ook om die kritische burgers aangehaakt te houden, stelt het SCP. Daarbij moet vertrouwen winnen niet een doel op zich zijn: vertrouwen moet verdiend worden door goed werk te leveren. Wat burgers verstaan onder 'goed werk'? In ieder geval drie dingen: de overheid moet responsief zijn, rechtvaardig zijn, en resultaat boeken. Met andere woorden: de overheid moet goed luisteren, verantwoording afleggen over beslissingen, en maatschappelijke problemen en crises adequaat aanpakken.