Gesloten jeugdzorg mist SPUK-gelden gemeenten

Omdat gemeenten SPUK-gelden niet doorzetten worden op sommige JeugdzorgPlus-locaties al geruime tijd niet de gewenste aanpassingen doorgevoerd. Dat stellen de bestuurders van de tien gesloten jeugdhulporganisaties. Ook lijkt de daling van het aantal gesloten plaatsingen af te vlakken.

In juli 2022 maakte staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) bekend te streven naar nul gesloten plaatsingen in 2030. Die ambitie heeft de afgelopen jaren geleid tot een forse afname van het aantal jongeren in de gesloten jeugdhulp. Sinds 2020 daalt het aantal plaatsingen met 14 tot 18 procent per jaar: in 2019 vonden er 1.707 plaatsingen plaats, in 2022 waren dat er 983. Ook werd de capaciteit afgebouwd.

Trendbreuk

Deze daling lijkt echter af te vlakken. Dat blijkt althans uit de voorlopige cijfers over de eerste helft van 2023. In het voorjaar van 2024 zal duidelijk worden of er inderdaad sprake is van een trendbreuk. Dat zou heel jammer zijn, maar niet geheel onverwacht, zeggen de bestuurders van de tien gesloten jeugdhulporganisaties in een gezamenlijke brief aan de staatssecretaris. ‘Er wordt nog onvoldoende geïnvesteerd in het opbouwen van (ambulante en residentiële) alternatieven voor gesloten jeugdhulp en de druk op de justitiële jeugdinrichtingen heeft ook gevolgen voor de instroom’, schrijven zij.

SPUK-gelden

Daarbij kunnen op sommige locaties niet de gewenste fysieke aanpassingen worden doorgevoerd. Dit omdat volgens de ondertekenaars gemeenten de hiervoor bedoelde SPUK-gelden niet doorzetten. Via deze Specifieke Uitkering (SPUK) krijgen gemeenten geld van het rijk voor de ‘vastgoedtransitie’ van de residentiële jeugdhulp. Ook ontbreekt het aan middelen om te investeren in noodzakelijke domotica, zoals deursignalering en slimme camera’s.

Arbeidsmarkt

Om de veiligheid te borgen kunnen de aanbieders van gesloten jeugdzorg ’s nachts (veel) meer personeel inzetten en het aantal slaap- en waakdiensten uitbreiden. Dat is ‘theoretisch’ een optie, zeggen de briefschrijvers. Maar gezien de tekorten op de arbeidsmarkt ontbreken er nu al veel vaste medewerkers. ‘Meer invalkrachten betekent nog meer wisselende gezichten voor kwetsbare jongeren in de gesloten jeugdhulp. Daarnaast zal de inzet van extra personeel leiden tot een flinke stijging van de kosten, terwijl gemeenten veelal sturen op het verlagen van de kosten’, aldus de bestuurders.

Afsluiten kamerdeuren

De afgelopen jaren zijn er flinke stappen gezet om de rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdhulp te versterken en het aantal vrijheidsbeperkende maatregelen terug te dringen. ‘Maar we zijn er nog niet’, erkennen de tien organisaties. In hun ogen zijn de randvoorwaarden op dit moment ‘onvoldoende op orde om alle gewenste stappen te zetten’. Het is volgens hen ‘onmogelijk’ om geen enkele kamerdeur meer af te sluiten, iets wat per 1 januari werd beoogd. Toen trad de Wet rechtspositie gesloten jeugdhulp in werking, die de rechten van kinderen in gesloten instellingen vastlegt. Parallel aan de wet wordt in de Hervormingsagenda Jeugd gewerkt aan een transformatie in de gesloten jeugdhulp: grote instellingen moeten plaatsmaken voor kleinschalige, open voorzieningen.

Landelijke regie

De individuele JeugdzorgPlus-aanbieders zullen naar eigen zeggen deze problematiek onder de aandacht brengen bij ‘hun’ gemeenten en regio’s. Maar de aanpak vraagt tevens om landelijke regie, is te lezen in brief. De ondertekenaars krijgen daarin bijval van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Weliswaar wordt JeugdzorgPlus in hoog tempo aangepast, maar volgens de IGJ ontbreekt duidelijke landelijke sturing. Overigens verlangde diezelfde inspectie ook stevige regie van gemeenten.