Stevige regie nodig bij ombouw gesloten jeugdzorg

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) roept gemeenten op stevig regie te voeren op de ombouw van JeugdzorgPlus. Deze vorm van gesloten jeugdhulp wordt op regionaal niveau in hoog tempo aangepast, maar duidelijke landelijke sturing ontbreekt. De Inspectie maakt zich zorgen over wat dit doet met het hulpaanbod en vindt dat op korte termijn helder moet zijn welke JeugdzorgPlus-instellingen mogen blijven bestaan. Ook moeten gemeenten en het ministerie van VWS innovatie bij instellingen faciliteren, zodat zij bijvoorbeeld kleinschaliger kunnen werken.

Dat staat in de IGJ-publicatie Weinig goede alternatieven voor JeugdzorgPlus, stevige regie nodig. Hierin uit de toezichthouder op jeugdhulp haar bezorgdheid over de manier waarop JeugdzorgPlus wordt afgebouwd. De Inspectie heeft dertien instellingen bezocht en gesproken met 81 jongeren. Ook bestuurders, verwijzers en betrokken organisaties zijn te woord gestaan.

Nul gesloten plaatsingen

Uit dit rapport blijkt dat er steeds minder jongeren terechtkomen in de gesloten jeugdzorg. Dat ligt op zich in de lijn der verwachtingen. In juli 2022 maakte staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) bekend te streven naar nul gesloten plaatsingen in 2030. Sinds mei ziet de IGJ toe op deze afbouw.  

Ondanks deze positieve ontwikkeling signaleert de Inspectie wel problemen. Zo is er weinig zicht op waar jongeren met complexe problematiek verblijven. Deze doelgroep heeft vaak intensieve en soms gedwongen jeugdhulp nodig, maar of zij aldaar passende hulp ontvangen is onduidelijk.

Specialistische hulp

Verder is er een tekort aan specialistische hulp, zoals (jeugd)ggz. ‘Voor jongeren met meerdere of complexe problemen is de specialistische hulp onvoldoende toegankelijk’, constateert de toezichthouder. Zij moeten lang wachten op het starten van bijvoorbeeld traumabehandelingen, vooral als een dergelijke behandeling door een andere instelling wordt geboden. In de tussentijd nemen hun problemen steeds verder toe. 

Beschermd wonen

Er zijn evenmin voldoende vervolgplekken als jongeren geen behandeling meer nodig hebben. Denk aan beschermd wonen-locaties. Als gevolg hiervan komen jongeren toch in de JeugdzorgPlus terecht. Ze moeten er langer blijven of worden buiten hun eigen regio geplaatst. Daarnaast bestaan er veel regionale verschillen in de visie en voortgang over het voortbestaan of sluiten van JeugdzorgPlus-instellingen. De kwaliteit en continuïteit komen hierdoor onder druk te staan. Ook ziet de Inspectie dat vrijheidsbeperkende maatregelen buiten de JeugdzorgPlus zonder wettelijke basis worden toegepast. ‘De rechtsbescherming van deze jongeren is daarmee niet op orde’, aldus de IGJ.

Twee sporen

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) laat aan Binnenlands Bestuur weten langs twee sporen alternatieven voor JeugdzorgPlus te ontwikkelen. Het eerste spoor voorziet in de afbouw van grootschalige, vaak afgezonderde gesloten jeugdhulpinstellingen en de ombouw naar kleinschalige voorzieningen. Het tweede spoor richt zich op nul gesloten plaatsingen. Geheel in lijn met de kabinetsplannen streeft de VNG in 2030 ‘zo dicht mogelijk bij dat eindstation te zijn’, zegt een woordvoerder van de VNG.    

Wat betreft de opbouw van alternatieven ziet de gemeentekoepel op veel plekken in het land goede ontwikkelingen. Tegelijkertijd worden de zorgen van de Inspectie gedeeld. ‘De VNG zal met het rijk en Jeugdzorg Nederland in gesprek treden over de adviezen van de IGJ en de wijze waarop we de landelijke regie gezamenlijk kunnen versterken’, aldus de woordvoerder.

JeugdzorgPlus

JeugdzorgPlus is een vorm van gesloten jeugdhulp die wordt geboden aan kinderen en jongeren die onbereikbaar zijn voor lichtere vormen van hulpverlening. Ze hebben bijvoorbeeld ernstige gedragsproblemen, meestal in combinatie met psychiatrische problemen en/of een verstandelijke beperking. Zonder behandeling vormen zij een risico voor zichzelf of hun omgeving. Een verzoek voor JeugdzorgPlus kan worden gedaan door de gemeente, de Raad voor de Kinderbescherming, een gecertificeerde instelling of de Officier van Justitie. De rechter geeft een (voorwaardelijke) machtiging gesloten jeugdhulp af.