Utrechtse aanpak dakloosheid onder de loep

Het voorkomen van herhaalde dakloosheid staat in veel steden hoog op de agenda. In Utrecht is er in 2019 een aanpak ontwikkeld die op meerdere levensgebieden ingrijpt om dit weerbarstige probleem te voorkomen. Met haar team van onderzoekers en ervaringsdeskundigen onderzocht socioloog Nienke Boesveldt de effectiviteit. ‘Uit onze bevindingen blijkt hoe belangrijk het is om dakloosheid te voorkomen.’

Het team van Boesveldt volgde van 2019 tot en met 2023 de levenstrajecten van 69 (ex-)dak- en thuislozen in de regio Utrecht. Die meting brengt het een en ander naar voren. Zo stroomde ruim twee derde van de participanten in 2023 uit naar een zelfstandige woning. Bijna een derde heeft alternatieve en minder stabiele routes bewandeld. Eén op de vijf zat in een blijvend onderbroken traject en/of herhaalde dakloosheid, en 7 procent verbleef in langdurig zorgaanbod als opvang, beschermd wonen of een kliniek. Van alle deelnemers overleden er vijf op relatief jonge leeftijd na een voorgeschiedenis van langdurige (herhaalde) dakloosheid, waarbij veelal buiten werd geslapen.

Woning

Verder blijken de eenmalig daklozen vaker een eigen huurcontract te hebben en minder vaak een instabiel traject. ‘Dit onderschrijft het al bekende positieve effect van het direct aanbieden van een permanente zelfstandige woning, met passende begeleiding, bij het voorkomen van herhaalde dakloosheid’, zegt Boesveldt tegen de Universiteit van Amsterdam (UvA).

Risico

Het team bracht tevens risicofactoren voor een succesvolle uitstroom naar een zelfstandige woning in kaart. Denk aan het niet goed overzien van toekomstige hulpvragen, onduidelijkheden bij regiogemeenten, en veranderingen zoals nieuwe verantwoordelijkheden en begeleiders. Focus op daginvulling, (begeleiding bij) het op orde houden van financiën, en inzet op het opbouwen van een goed en stevig sociaal netwerk zijn daarbij beschermende factoren. ‘Op de lange termijn zijn de continuïteit van het huurcontract en een proactieve en lange adem van zorg-, begeleiding en welzijnswerk, ook vanwege de vertrouwensband, cruciaal’, stellen de onderzoekers.

Trauma

De UvA-rapportage wijst ook naar de impact van negatieve jeugdervaringen. Met name herhaald dakloze respondenten noemen ingrijpende en traumatische gebeurtenissen in hun vroege jeugd. ‘Negatieve jeugdervaringen, zoals fysieke mishandeling, zijn duidelijk een risicofactor voor herhaald dakloze personen’, vertelt Boesveldt. Ze gaan volgens haar vaak samen met harddrugsgebruik, PTSS en een zwak sociaal netwerk. Negatieve jeugdervaringen worden eveneens in verband gebracht met het ‘er alleen voor staan’ op vroege leeftijd. Dat verklaart waarom deze groep het vooral zelf wil ‘oplossen’.

Stigma

Bovendien gaat uit dakloosheid komen niet alleen over het vinden van huisvesting. Respondenten moesten leren omgaan met een vaak gestigmatiseerde sociale identiteit. Deelnemers voelden zich meermaals weggezet als ‘menselijk afval’. Het hervinden van persoonlijke betekenis en eigenwaarde is een uitdaging. ‘Om te herstellen vanuit dakloosheid hebben mensen behoefte aan een andere identiteit dan alleen “dakloos zijn”,’ stelt Boesveldt.

Hulpverlening

Dit speelt ook een rol in hoe hulp wordt beleefd en gegeven. Respondenten gaven bijvoorbeeld aan te worden gezien ‘als mensen die niets zelf kunnen’ en voor wie alles moet worden gedaan. ‘Dit kan tot weerstand tegen hulp leiden om de eigen waardigheid te behouden. Of de perceptie van een hulpverlener kan zwaarder gaan wegen dan de werkelijke hulpbehoeften.’

Exit

Volgens de onderzoekers kunnen zorg en beleid voorwaarden creëren voor een succesvolle ‘role exit’. Deze theorie heeft betrekking op de processen die gepaard gaan met het vertrekken van de ene rol naar een nieuwe rol door het creëren van een ‘ex-rol’. Bijvoorbeeld door het bieden van de mogelijkheid om nieuwe sociale relaties op te bouwen buiten het dakloze netwerk. ‘Dit kan door hen te huisvesten bij mensen met andere achtergronden’. Daarnaast kunnen zorgprofessionals de status van ‘dakloosheid’ ook minder centraal stellen in hun contact met hun cliënten.