Aantal daklozen stijgt

In Nederland hadden vorig jaar naar schatting 30.600 mensen tussen de 18 en 65 jaar geen dak boven hun hoofd. Dat zijn er meer dan in 2022, toen in die leeftijdscategorie naar schatting 26.600 mensen dakloos waren.

Arbeidsmigranten

Sinds 2018 daalde het aantal daklozen tussen de 18 en 65 jaar steeds. Aan die trend lijkt nu een einde te komen. Een precieze verklaring daarvoor is moeilijk te geven, aldus het CBS. ‘Maar er zijn wel zaken die een rol kunnen spelen, zoals de actuele vraagstukken over bijvoorbeeld de huisvesting van en voorzieningen voor arbeidsmigranten’, zegt CBS-hoofdonderzoeker Tanja Traag. Van de dakloze 18-65-jarigen vorig jaar is 8 procent niet in Nederland geboren, maar in een ander Europees land. In 2022 was dat nog 5 procent. ‘Dat wil niet zeggen dat dit allemaal arbeidsmigranten zijn, maar het ligt voor de hand dat dat wel een rol speelt’, zegt Traag.

Buitenslapers

Om in te schatten hoeveel mensen in Nederland dakloos zijn, telt het CBS allereerst het aantal daklozen dat ergens is geregistreerd. Het gaat om mensen die bijvoorbeeld bij de reclassering bekend zijn, een postadres hebben bij de opvang of een bijstandsuitkering voor adresloze personen ontvangen. Daarbovenop maakt het CBS een schatting van mensen die niet terugkomen in zulke administraties, maar die wel dakloos zijn, zoals buitenslapers.

Bijstandsregister

Daklozen onder de 18 of boven de 65 jaar worden volgens het CBS niet meegenomen in die schatting, omdat zij door hun leeftijd niet kúnnen voorkomen in het bijstandsregister. Hoewel de AOW-leeftijd is vastgesteld op 67 jaar en dakloze 66- en 67-jarigen dus wel in aanmerking komen voor een bijstandsuitkering, neemt het CBS die leeftijdscategorie nog niet mee in de schatting. Dat is om een trendbreuk te voorkomen, legt hoofdonderzoeker Traag uit. Het is dan namelijk niet meer goed mogelijk om een vergelijking met eerdere jaren te maken, zegt ze. Het CBS werkt aan een oplossing daarvoor.

Andere telmethode

Vorig jaar hadden opvangorganisaties kritiek op de dakloosheidscijfers van het CBS, die toen een afname van het aantal dakloze 18-65-jarigen lieten zien. Volgens veel organisaties nam het aantal daklozen in de praktijk juist toe, vooral onder jongeren onder de 18 jaar en 65-plussers. De organisaties pleitten voor een andere telmethode.

Doorpakken

Demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) noemt de stijging van het aantal daklozen ‘erg zorgelijk, onacceptabel en het tegenovergestelde van wat we willen’. ‘Als we nu niet verder doorpakken, dan zal het aantal dakloze mensen alleen maar stijgen en worden de daarbij komende problemen groter’, zegt Van Ooijen. ‘De stijging komt helaas niet als een verrassing’, zegt de staatssecretaris. ‘Het is in lijn met wat ik de afgelopen maanden al heb aangegeven in diverse media. Het is bovendien een bevestiging van de signalen die ook veldpartijen de afgelopen periode hebben benoemd. Zij geven aan dat het aantal buitenslapers en mensen die zich melden voor opvang toeneemt.’

Van Ooijen vermoedt dat ‘de gevolgen van de oorlog in Oekraïne, een hoge inflatie en nog steeds een oververhitte woningmarkt nu duidelijk zichtbaar worden in de cijfers’. De stijging toont volgens hem aan hoe ‘urgent het probleem van dakloosheid is’. Het voorkomen van dakloosheid is belangrijk, net zoals het snel begeleiden als mensen toch dakloos worden. ‘Herstel begint bij een (t)huis.’

Nationaal Actieplan

Eind 2022 lanceerde de staatssecretaris het Nationaal Actieplan Dakloosheid. Daarin zetten verschillende ministeries, gemeenten, zorgpartijen en woningcorporaties zich in om dakloosheid te voorkomen. Met de verdere uitwerking en uitvoering van dat plan willen al deze partijen ‘de trend weer keren’, zegt Van Ooijen. ‘Maar dat gaat niet vanzelf. Gemeenten en veldpartijen merken dat de aanpak van de problematiek weerbarstig is en dat de veranderingen tijd kosten.’

Zwaar teleurgesteld

Het Leger des Heils meldt ‘zwaar teleurgesteld’ te zijn in de cijfers. De hulporganisatie roept het nieuwe kabinet op om zo snel mogelijk voor minstens 10.000 extra woonplekken voor daklozen te zorgen en daarnaast een structurele oplossing te vinden. ‘De formerende partijen praten dezer dagen over volkshuisvesting en moeten hier een topprioriteit van maken’, aldus bestuursvoorzitter Harm Slomp. Volgens het Leger des Heils kan meer woonruimte worden gecreëerd door woningen te delen en leegstaande gebouwen te veranderen in woon-units.

Veel hoger

Valente, de branchevereniging van organisaties die hulp bieden aan daklozen, denkt dat het aantal daklozen zelfs nog hoger is dan de nieuwste inschatting van het CBS. Valente en HVO-Querido herkennen zich in de stijging, die door het CBS overigens een stabilisatie wordt genoemd met het oog op onzekerheidsmarges. ‘Het werkelijke aantal dakloze mensen is veel groter’, zegt Valente. Directeur Esmé Wiegman ziet vaker arbeidsmigranten en mensen van wie wordt gezegd dat ze zelfredzaam zijn. ‘Die hebben een vast inkomen, maar komen bijvoorbeeld door een scheiding op straat te staan en kunnen geen betaalbare huisvesting vinden.’

Veelkoppig monster

‘We zien ook meer jongeren en ouderen die dakloos zijn en die nu niet worden meegerekend’, zegt Jessica Wesselius, lid van de raad van bestuur van HVO-Querido, een organisatie die onder meer daklozen ondersteunt in de regio Amsterdam. Wesselius ziet bovendien de conditie van dakloze mensen achteruitgaan. ‘Mensen komen slechter bij ons de opvang in. We zien meer psychiatrische klachten en mensen zijn er fysiek ook slechter aan toe.’ Wesselius is blij met het Nationaal Actieplan Dakloosheid. ‘Desondanks blijft het een veelkoppig monster.’

Volgens Valente maakt het gebrek aan betrouwbare informatie het voor gemeenten ‘onmogelijk’ beleid te voeren met een objectieve onderbouwing. Het CBS maakt nu een schatting van het aantal dakloze mensen, terwijl Valente wil dat geteld wordt. Vorig jaar wezen tellingen in Brabant uit dat ook veel jongeren, vrouwen en kinderen dakloos zijn. ‘Vrouwen en kinderen zie je vaak niet in de gemeenschappelijke opvang’, aldus directeur Wiegman. Volgens de branchevereniging hebben gemeenten deze informatie nodig om afspraken met woningcorporaties te maken. Valente werkt samen met de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), het ministerie van VWS en het CBS aan een nieuwe Monitor Dakloosheid.