'De bieb is back, dat merk je'

Bezuinigingen en gedwongen sluitingen. Tot 2020 haalden bibliotheken de media vooral met slecht nieuws. Nu is de toon anders. Overal openen nieuwe filialen en het rijk komt met miljoenen over de brug. Maar de groei begint ook te knellen.

Gemengd bedrijf

Natuurlijk heb je nog steeds medewerkers nodig met een bibliotheekopleiding, zegt Jolianne Hellemans, directeur van de vijftien filialen van Bibliotheken Noord Fryslân. ‘Maar onze branche is enorm in transitie. De bieb wordt steeds meer een soort gemengd bedrijf. We hebben naast mensen die alles van de collectie weten ook mensen nodig met een achtergrond in het onderwijs of in  het maatschappelijk domein. Medewerkers die gespecialiseerd zijn in marketing, of die mensen kunnen helpen bij hun vragen over belastingen, toeslagen en het gebruik van de DigiD.’

Centrale plek

De rijksoverheid ziet de bibliotheek inmiddels – terecht – als een portal met een regiefunctie, zegt Klaas Gravesteijn, directeur van de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB). ‘De bibliotheek heeft zichzelf de afgelopen jaren opnieuw uitgevonden. Mensen kunnen met allerlei andere vragen bij de bieb terecht en medewerkers helpen hen zelf, of verwijzen hen door naar de juiste instanties. De bieb werkt samen met het onderwijs, met culturele instellingen, volkshuisvesting, en zit heel dicht tegen de gemeente aan. Het gaat allang niet meer alleen over boeken lenen. De bieb is laagdrempelig en heeft een centrale plek in de samenleving.’

Elke dag vol

Veel groepen krijgen gratis abonnementen, de openingstijden worden bijna overal verruimd: het aantal bezoekers neemt in elk filiaal hard toe. In een gemiddelde stadsbibliotheek krijgen nieuwkomers Nederlandse les, is er een Informatiepunt Digitale Overheid en kunnen de inwoners tegen lage entreeprijzen naar theatervoorstellingen en lezingen. Bieb­medewerkers komen op scholen en stimuleren het lezen bij kinderen. Veel bibliotheken zitten bovendien elke dag vol met honderden mensen die het gebouw als hun vaste werkplek beschouwen.

Breien

In één van de andere filialen in Noord-Friesland is zelfs een wekelijks brei- en haakclubje. Gaat dat niet wat ver? Hellemans: ‘Het gaat ons niet om dat breien, maar om de ontmoeting. Dit is een initiatief van inwoners en het trekt weer nieuwe mensen naar ons toe. Zo horen we het ook als ze bijvoorbeeld behoefte hebben aan hulp bij andere zaken. En daar kunnen we dan weer op inspelen.’

Reuzeblij

Om de branche en het aantal filialen na jaren van bezuinigingen weer enigszins op orde te krijgen, was er in 2023 en 2024 vanuit het rijk 56 miljoen euro beschikbaar via de regeling eenmalige specifieke uitkeringen lokale bibliotheekvoorzieningen (SPUK). Ruim tweehonderd gemeenten zagen hun aanvraag beloond. Reuzeblij mee, zegt Hellemans. ‘We hebben geïnvesteerd in de professionalisering van onze eigen mensen, in nieuwe filialen, in uitbreiding van de openingstijden.’

Niet geoormerkt

Vanaf 2026 worden provincies en gemeenten in het kader van de zorgplicht verantwoordelijk voor de bibliotheken. Zij moeten zich houden aan de bibliotheekwet (Wsob), waarin vijf maatschappelijke taken voor de bibliotheken zijn vastgelegd (zie kader). Elke inwoner moet een volwaardige bibliotheek op redelijke afstand hebben. Daar hoort ook jaarlijks een bedrag van 54 miljoen euro aan rijkssubsidie bij. Hellemans: ‘Maar kunnen gemeenten alles bestendigen wat we nu op poten zetten? Zelfs het geld voor een Informatiepunt Digitale Overheid is niet geoormerkt.’

Grenzen

Alle negen gemeenten in Hellemans’ regio kijken waar zij de bibliotheek voor kunnen inzetten, zegt de directeur. ‘We voeren echt het goede gesprek en ik ervaar dat overleg als een warm bad. Er is breed waardering voor wat de bieb doet en kan, maar we zijn geen duizenddingendoekje. Er zijn grenzen. Het draait natuurlijk om de borging. Je kunt iets starten, maar je moet het ook in de lucht kunnen houden.’

Partnership

Die zorg leeft ook bij Gravesteijn van de VOB. ‘Als je nu uitbreidt in je personeelsuren en een nieuwe vestiging opent, moet je dat natuurlijk als gemeente straks wel bestendigen. Anders spoel je het geld zo door het putje.’ Onder druk wordt alles vloeibaar, weet Robin Bierens, directeur van de bibliotheek Oosterschelde (33 filialen in zes gemeenten). ‘Ik voer dat gesprek met mijn gemeenten, over continuïteit en garanties. Ik zie het als een partnership. Het is mooi, die brede positie van de bieb, maar ook ingewikkeld. De bieb zit in het sociaal domein, in het onderwijsveld en culturele domein: dan heb je vaak al met drie verschillende wethouders te maken en ook nog eens met drie lagen: rijk, provincie en gemeente. En overal zit beleidsruimte.’

Back

Bierens investeert veel in contacten met raadsleden. ‘Ik snap heel goed dat het ­gemiddelde raadslid niet weet wat er tegenwoordig allemaal in een bieb gebeurt. Ik heb voorafgaand aan de aanvraag voor de SPUK-gelden een rondje gemaakt, een soort roadshow door de provincie, om te laten zien wat we allemaal doen, wat de waarde ervan is.’ De bieb is back, meent Bierens. ‘Dat merk je aan alles. We staan veel beter op de kaart, in de media, de politiek. We zijn meer zichtbaar, meer aanwezig, ook in netwerken in de regio.’

Lees het hele verhaal over de bibliotheken deze week in BB21 (inlog).