Gemeenten zonder bieb gebruiken SPUK niet

Van de twaalf Nederlandse gemeenten zonder bibliotheek vroegen slechts twee de ‘Eenmalige specifieke uitkeringen lokale bibliotheekvoorzieningen’ bij het rijk aan. Dat blijkt uit stukken die openbaar zijn gemaakt na vragen van PvdA Kamerlid Mohammed Mohandis. In totaal zijn er 210 aanvragen gedaan door 148 gemeenten, en werd het budget van 17,6 miljoen met 21,7 miljoen overvraagd. Vanaf 2025 is het hebben van een bibliotheek een wettelijke zorgplicht van gemeenten.

Veel vraag

Gemeenten konden via de eenmalige uitkering, ook wel SPUK genoemd, aanspraak maken op een bedrag ten behoeve van het openen van een nieuwe bibliotheek, het verder ontwikkelen van een beperkte voorziening of het verruimen van de huidige openingstijden. Iets meer dan 5,5 miljoen van het beschikte bedrag gaat naar gemeenten voor het openen van nieuwe bibliotheken. Bijna honderd gemeenten zagen hun aanvraag niet gehonoreerd, omdat het budget op was en zij op basis van een puntensysteem niet hoog genoeg scoorden.

Vijftien nieuwe bibliotheken

In totaal gaat het geld naar vijftien nieuwe bibliotheken. Onder andere in Almere en Tholen, en zelfs twee in Eindhoven, Amsterdam en Waterland. Op het lijstje van gemeenten die de uitkering krijgen staan ook de gemeenten Zaanstad en Rozendaal. Beide gemeenten die op dit moment volgens het rijk onvoldoende bibliotheekvoorzieningen hebben. Hoewel er in Zaanstad drie locaties zijn die doorgaan voor een bibliotheek voldoen die volgens het rijk niet aan alle voorwaarden. 'Volgens de wet ontbreken er in Zaanstad twee functies: ontmoeting & debat en kennismaken met kunst en cultuur. Met de SPUK gelden willen we de bestaande vestigingen aanvullen met deze twee functies en daarmee volgens de wet volwaardig maken', zo laat een woordvoerder weten.

'Het is ook hierom belangrijk dat het Rijk zo snel mogelijk duidelijkheid geeft over de structurele financiële middelen vanaf 2025. Dit om te voorkomen dat we nu met de SPUK functies opbouwen, die we vanwege gebrek aan geld vanuit Den Haag weer zouden moeten afbouwen vanaf 2025', vult ze aan. De gemeente Rozendaal heeft besloten gezamenlijk op te trekken met buurgemeente Rheden en investeert daarom in een bestaande bibliotheek daar.  

Tien gemeenten vragen niks aan

Omdat zowel Zaanstad als Rozendaal op papier geen bibliotheek heeft kregen hun aanvragen automatisch de maximale score. Bijzonder is dat Rozendaal op die manier een SPUK kreeg die zij vervolgens in een andere gemeente investeert, en er in Zaanstad dus eigenlijk al drie bibliotheken staan. Op papier zijn er in totaal twaalf gemeenten zonder wat het rijk beschouwt als volwaardige bibliotheek. Daarvan hebben er dus tien opmerkelijk genoeg geen gebruik gemaakt van de, voor hen bedoelde, SPUK-regeling. Belangrijk om daarbij te vermelden is dat het rijk tot 80 procent van de totale kosten vergoedt, met een maximum van 440.000 euro. Een eigen investering door gemeenten blijft dus noodzakelijk.

Wettelijke verplichting

Het hebben van een bibliotheek wordt vanaf 2025 een wettelijke verplichting voor gemeenten. Overigens blijkt het wetsvoorstel om dit te regelen vertraging te hebben opgelopen, zo laat staatssecretaris Uslu nu weten. Eind 2024 gaat het stuk naar de Kamer, terwijl de planning medio 2024 was. Desalniettemin moeten lokale overheden op relatief korte termijn zorgen voor een bibliotheek als die er nog niet is. De tien gemeenten zonder bibliotheek en die geen gebruik hebben gemaakt van de SPUK zullen daarom door het ministerie worden benaderd. Rozendaal hoopt dat zij door het versterken van de bibliotheek in Rheden ook aan de wettelijke zorgplicht voldoet.

Nog een kans

De resterende gemeenten zullen erop gewezen worden dat er een tweede ronde met SPUK-regelingen komt. Gemeenten die in de eerste ronde nog geen aanvraag hebben gedaan krijgen op die manier nog een kans om de rijksgelden te verkrijgen. In 2024 stelt het rijk eenmalig 38,4 miljoen beschikbaar, dus twee keer zoveel als dit jaar, om gemeenten nogmaals aan te sporen de bibliotheekvoorzieningen te verstevigen. Vanaf 2025 krijgen gemeenten jaarlijks 58,7 miljoen extra om de bibliotheken te financieren.