‘Je moet breed kijken maar scherp kiezen’

Het idee van ‘brede welvaart’ duikt steeds vaker op als antwoord op prangende vraagstukken als klimaatverandering en ongelijkheid. Hoe komt dat? En wat betekent het om beleid te voeren met een breed welvaartsbegrip? ‘Als je niet oppast, gaat brede welvaart over alles, en daarmee uiteindelijk ook over niets’, waarschuwt praktijkhoogleraar Joks Janssen.

Populair

De term brede welvaart lijkt aan populariteit te winnen. Sinds 2018 brengt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) een Monitor Brede Welvaart uit, en inmiddels bedienen vrijwel alle belangrijke planbureaus en adviesorganen zich van de terminologie van de brede welvaart. Ook veel gemeenten kijken al door de lens van brede welvaart. ‘Steeds meer partijen beschouwen brede welvaart als een richtinggevend concept bij het nadenken over de toekomst van Nederland, ook op regionaal niveau’, constateert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de onlangs uitgekomen publicatie Keuzes bij het bevorderen van de brede welvaart in de regio.

Crises

Waar komt de interesse in dit concept vandaan? ‘In mijn beleving is brede welvaart een antwoord op een aantal grote crises waar we nu in zitten’, zegt Joks Janssen, praktijkhoogleraar Brede welvaart in de regio aan de Tilburg University. ‘En we voelen allemaal wel aan dat de klassieke manier van groeien, met alleen maar een focus op een stijging van het bruto binnenlands product, ons op termijn niet veel verder brengt. We worden nu geconfronteerd met de gevolgen van de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis, de stikstofcrisis.’

Egalitair

‘Je ziet ook dat de sociale verschillen tussen kansarm en kansrijk aan het toenemen zijn de afgelopen twintig jaar, zelfs in het vrij egalitaire Nederland. De polarisatie op de arbeidsmarkt en de woningmarkt neemt toe. Ik denk dat dit belangrijke redenen zijn waarom brede welvaart nu omarmd wordt. Het is een uitdrukking van het besef dat we niet meer, zoals de afgelopen vijfentwintig jaar, alleen maar kunnen koersen op economische groei sec.’

Ouder verhaal

Tegelijkertijd is brede welvaart ook weer niet helemaal nieuw. Het idee dat economische groei niet heilig is en dat overheden zich moeten inspannen voor datgene wat burgers waardevol vinden, kan moeilijk revolutionair worden genoemd. Janssen: ‘Ik zeg altijd: het is nieuwe taal voor een al wat ouder verhaal. Al vijftig jaar geleden verscheen het rapport van de Club van Rome over grenzen aan de groei. Dat was een eerste signaal dat materiële welvaartsgroei de aarde uitput. En er is natuurlijk al veel langer, ook zeker onder economen, kritiek op het idee dat het bbp de goede maatstaf is voor onze welvaartsontwikkeling.’

Versmalling

Geen nieuw verhaal dus, maar wel een verhaal dat steeds urgenter wordt, ziet Janssen. ‘De afgelopen vijfentwintig jaar heeft er een versmalling van het welvaartsbegrip plaatsgevonden. Door globalisering, technologische verandering, maar ook door neoliberaal overheidsbeleid. Het idee van: greed is good, als we de individuele welvaart maximeren dan telt dat vanzelf wel op tot een soort collectieve welvaart, dat blijkt nu gewoon niet te kloppen.’

Grabbelton

Hoewel het goed is dat brede welvaart van links tot rechts wordt omarmd, is het wel zaak om ervoor te waken dat het een gratuit begrip wordt, zegt Janssen. ‘Als je niet oppast, gaat brede welvaart over alles, en daarmee uiteindelijk ook over niets. Dan wordt het een soort grabbelton waar iedere bestuurder zijn of haar leuke kraaltjes uit kan halen.’

Scherp kiezen

Een brede blik op welvaart betekent niet dat je als bestuurder alles tegelijk moet willen, waarschuwt Janssen. ‘Zoals het PBL ook zegt: je moet breed kijken maar scherp kiezen. Want voordat je het weet, ben je met alles bezig in de samenleving.’

Actie

Janssen: ‘Ik denk dat het de kunst zal zijn om voor iedere gemeente een agenda op te stellen en daarin ook een expliciete keuze te maken. Wat wil ik op het gebied van brede welvaart? Waar scoor ik goed, wat moet echt beter? Dat zal voor iedere stad of gemeente anders zijn. Maar het is wel goed om in ieder geval actie te ondernemen. Volgens mij is de tijd van denken over brede welvaart nu voorbij en moeten we echt wat gaan doen.’

Lees de volledige versie van dit artikel in Binnenlands Bestuur nummer 11.