Voorrang statushouders Utrecht maar kort effectief: achterstanden terug

Twee jaar nadat de gemeente Utrecht besloot om zes weken lang alle vrijgekomen sociale huurwoningen aan statushouders te geven, zijn de huisvestingsachterstanden die er toen waren alweer bijna terug op hetzelfde niveau. Dat blijkt uit de meest recente cijfers van het rijk. Utrecht moest in het eerste half jaar van 2024 aan 628 statushouders een woning toewijzen, maar dat lukte bij minder dan de helft.

'Discriminatie'

Het bleek een omstreden zet, de keuze van de gemeente Utrecht om een zomer lang vrijwel alle sociale huurwoningen die beschikbaar kwamen aan statushouders toe te kennen. PVV-leider Geert Wilders sprak van ‘discriminatie van Nederlanders op de woningmarkt’ en ook (reguliere) Utrechtse woningzoekenden reageerden verbolgen. Het College voor de Rechten van de Mens oordeelde overigens dat er geen sprake was van discriminatie. De nieuwe coalitie maakt in het hoofdlijnenakkoord alsnog korte metten met de aanpak.

Verbod op voorrang

Het kabinet-Schoof wil namelijk een verbod op voorrangsregelingen voor statushouders. Op dit moment heeft ongeveer de helft van de Nederlandse gemeenten een regeling waarmee ze voorrang verlenen aan bepaalde groepen woningzoekenden, waaronder dus asielzoekers met een verblijfsvergunning. Een dergelijke ingreep zoals in Utrecht, waarbij een korte tijd vrijwel alle woningen naar statushouders gaan, komt zelden voor. Amersfoort en Horst aan de Maas volgden allebei wel het Utrechts voorbeeld.

Korte termijn

Op korte termijn blijken de ingrepen doelmatig. In Utrecht was de taakstelling al na vier weken bereikt en in Amersfoort was vijf weken genoeg om weer op schema te liggen. Er werden in Utrecht in die vier weken 490 statushouders gehuisvest. Behalve enige verbeterpunten met betrekking tot nazorg en de aandacht voor het perspectief van de ontvangende wijken, is de gemeente achteraf positief over het project. Zo blijkt uit reacties van betrokken ambtenaren tegenover kennisorganisatie Platform31. Al zegt de gemeente ook dat zij de pilot niet gaat herhalen vanwege de ontstane commotie.

Achterstanden weer terug

De drastische ingreep van het Utrechtse college heeft geen structurele verandering gebracht in de mate waarop de gemeente in staat is aan de gemeentelijke taakstelling te voldoen. Zo blijkt uit de cijfers uit de julirapportage van het rijk. Utrecht kampt inmiddels weer met forse achterstanden, die eigenlijk vrijwel direct na het eindigen van de voorrangsregeling al begonnen op te lopen. Dat de gemeente kampt met achterstanden is niet uniek, veel gemeenten lukt het niet om aan de taakstelling te voldoen, maar het is duidelijk dat de methode die Utrecht hanteerde in 2022 op de langere termijn geen zoden aan de dijk zet.

'Grote uitdaging'

Hoewel verantwoordelijk wethouder Rachel Streefland vandaag niet bereikbaar was voor commentaar, bevestigt zij in een eerder verschenen artikel in het AD dat de gemeente op dit moment niet van plan is de voorrangsmaatregel te herhalen. Ze noemt de taakstelling ‘een grote uitdaging gezien de grote schaarste aan woonplekken’. Hoe de gemeente Utrecht de nieuwe achterstanden dan wel wil gaan oplossen is nog niet bekend. Begin juni reageerde Streefland samen met haar collega-wethouder Dennis de Vries in de Volkskrant uiterst kritisch op het voornemen van het nieuwe kabinet om voorrangsregelingen te verbieden. Dat zou de mogelijkheden van gemeenten om sturing te geven aan het vraagstuk namelijk nog verder doen afnemen.