Per drietrapsraket richting omgevingsplan

Gemeenten hebben tot 2032 de tijd om hun omgevingsplan af te ronden. Stadskanaal wilde daar niet op wachten en greep de Crisis- en herstelwet aan voor een omgevingsplan 1.0 voor het hele gemeentelijke grondgebied. Afgelopen april kwam het zonder één wijziging door de raad.

Huh?

Bij sommige tips die binnenkomen op de redactie van Binnenlands Bestuur moet je eerst even met de ogen knipperen. Zoals bij deze, afkomstig uit het noorden. Nog voordat de gemeente Stadskanaal (32.000 inwoners) het participatietraject van haar omgevingsvisie heeft afgerond, is het omgevingsplan al aanvaard door de raad. Huh? Moet de visie niet eerst zijn uitgewerkt, voordat die vervolgens in de juridische regels van het plan kan worden vastgelegd? Natuurlijk, dat vinden ze ook in zuidoost-Groningen. Maar toch deden ze daar iets bijzonders.

Herijkt

Het begon, vertelt wethouder Egbert Hofstra (ruimtelijke ordening, PvdA) in 2014 met de constatering dat ‘heel wat bestemmingsplannen’ in Stadskanaal weldra af zouden lopen en moesten worden herijkt. Kon daarin al niet op de komst van de Omgevingswet, toen nog voorzien voor 2018, worden geanticipeerd? De gemeente schreef een brief naar het ministerie van Binnenlandse Zaken of ze in de Veenkoloniën bij wijze van pilot onder het regime van de Crisis- en herstelwet al met het nieuwe planinstrumentarium mocht oefenen. Den Haag vond het goed.

Krimpgebied

Het leek destijds, in de crisistijd rond 2014, betrekkelijk rustig qua ruimtelijke plannen in de gemeente. Stadskanaal had na de oorlog sterk geprofiteerd van de komst van Philips, waar op het hoogtepunt in de jaren zeventig drieduizend mensen werkten. Na de sluiting van de fabriek in 2006 werd de gemeente krimpgebied. Van de provincie moest voor elke nieuw te bouwen woning eerst een bestaande worden gesloopt, om verder oplopen van de leegstand te voorkomen. Spectaculaire veranderingen leken toen niet direct ophanden. Een mooi moment om aan een andere ruimtelijke systematiek te snuffelen en Stadskanaal klaar te stomen voor de Omgevingswet.

Beleidsneutraal 

‘Officieel heette het nieuwe plan een bestemmingsplan onder de Crisis- en herstelwet’, zegt Hofstra, ‘maar intern noemen we het een omgevingsplan 1.0. Het was een beleidsneutrale exercitie, maar waarbij wel ­alle wet- en regelgeving die in de tussentijd werd aangenomen zou worden verwerkt. Ook de actuele situatie op de grond.’ Het omgevingsplan 1.0 mocht dan geen inhoudelijke koerswijziging bevatten, het kende voor de gemeente op z’n  minst twee uitdagende elementen: álle losse bestemmingsplannen moesten erin opgaan en de nieuwe versie bestond niet meer uit papieren kaarten naar was volledig digitaal.

Anders

Hoe anders was de nieuwe werkwijze? Nou behoorlijk, volgens verantwoordelijk ambtenaar Michiel de Heer. ‘We hadden ons de uitdaging gesteld om één plan te maken voor de hele gemeente. Daar vloeide al meteen uit voort om de plannen beter op elkaar af te stemmen. Hoe konden wij de begrippen uit de verschillende bestemmingsplannen harmoniseren? Tegelijk is de opzet van het omgevingsplan echt anders. Waar je vroeger één bestemming had, zeg agrarisch, waar je alles over zaken als bouw en sloop in onderbracht, moet je dat in de Omgevingswet uit elkaar trekken. Voor elke activiteit bestaat een eigen bestemming. Dat combineren was best een uitdaging.’

Agrariërs

De overstap naar het omgevingsplan was dus een beleidsneutrale, maar Stadskanaal greep de gelegenheid wel aan om de welstandsnota en vier onderdelen uit de APV in het nieuwe plan te laten landen. Een van de grootste wijzigingen die moest worden doorgevoerd, sproot voort uit de nieuwe omgevingsverordening van de provincie Groningen. Die stelt strengere eisen aan het deel van een agrarisch perceel waarop mag worden gebouwd. De gemeente stuurde er alle eigenaren van de 250 agrarische bouwvlakken een brief over. Het leidde volgens De Heer tot een ‘intensief traject’ met onder meer een drukbezochte bijeenkomst in het lokale theater Geert Teis. ‘Het betekende minder flexibiliteit voor sommige agrariërs’, vertelt wethouder Hofstra. ‘Daar zijn wij dan ook uitgebreid mee in gesprek geweest. Vooral om binnen het nieuwe format voor elke individuele boer een zo optimaal bouwvlak te krijgen.’

Touchscreens

Bij die inloopbijeenkomsten werd het omgevingsplan 1.0 via grote touchscreens digitaal gepresenteerd. Hofstra: ‘De digitale versie is dan ook meteen de rechtsgeldige. Of dat handiger is, hangt af van de gebruiker. Voor ons als gemeente is het prettig dat wij nu met één druk op de knop kunnen kijken welke regels op een locatie gelden, ook dus uit de welstandsverordening en de APV. Maar ook wanneer je als particulier een initiatief wil organiseren, heb je meteen al die informatie beschikbaar.’

Drietrapsraket

Normaal vormen omgevingsvisie en omgevingsplan een tweetrapsraket. Eerst wordt de visie bepaald waarna die juridisch wordt vastgelegd in het plan. ‘Maar wij hebben hier een drietrapsraket’, lacht De Heer. ‘We hebben alles eerst op orde gebracht en kunnen alvast met het omgevingsplan oefenen. Als de visie straks is vastgesteld, werken we toe naar een omgevingsplan 2.0, inclusief de bruidsschat aan rijksregelingen en alle actuele gemeentelijke verordeningen. Het is een luxe dat wij nu al die eerste stap hebben gezet.'

Handig

Stadskanaal had uitgebreid contact met belanghebbenden. De Heer: 'Het is heel handig om die contacten voort te zetten bij de bepaling van de omgevingsvisie. En het is ook goed dat de regels nu al zijn geharmoniseerd en dat er niet langer voor hetzelfde begrip binnen de gemeente verschillende definities gelden. Dat is gebruiksvriendelijker voor inwoners, maar ook voor onze eigen ambtenaren. Vooral voor nieuwkomers die de achtergronden van het beleid minder goed kennen.’

Nedersaksenlijn

De gemeente moest de nodige ruimtelijke medewerkers aantrekken omdat de ambities op dit punt sinds 2014 sterk zijn toegenomen. Zo ligt Stadskanaal aan de door het nieuwe kabinet omarmde Nedersaksenlijn, die Groningen met Emmen moet gaan verbinden. Hofstra: ‘Daardoor krijgen we aansluiting op het landelijke spoorwegnet. De provincie heeft mede daarom het krimpbeleid aangepast. We hebben hier in Stadskanaal nu plannen liggen voor achthonderd woningen en zullen ook het stationsgebied moeten ontwikkelen. Het gedeelte dat je via inbreiding in de kernen kunt realiseren, kun je nu al doen. Maar de nieuwe uitleglocaties zullen eerst in de omgevingsvisie terecht moeten komen, waarbij je met alle belanghebbenden de afweging kunt maken tussen concurrerend ruimtegebruik.’

Unaniem

Op 8 april werd het omgevingsplan unaniem door de raad vastgesteld. Er zijn volgens Hofstra geen voorlopige voorzieningen over aangevraagd bij de Raad van State. ‘Dus het is nu al meteen geldig beleid.’ Maar of de gemeente straks ook het omgevingsplan 2.0 in één keer in procedure gaat brengen, is nog maar de vraag. De Heer: ‘Daar is nog wel een serieuze verdiepingsslag voor nodig. Misschien is het dan alsnog verstandig om dat in kleinere gebieden achter elkaar te doen.’

Lees het hele verhaal deze week in de special Omgevingswet van Binnenlands Bestuur (inlog).