Adviestaak omgevingsdiensten onvoldoende geborgd

Omgevingsdiensten worden nog steeds te weinig en te laat betrokken bij het regionale omgevingsbeleid en het blijft vaak onduidelijk wat er met hun ongevraagde adviezen wordt gedaan. Dat blijkt uit een onderzoek naar de advisering van omgevingsdiensten door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT).

Drie momenten

De adviesrol van omgevingsdiensten staat beschreven in de Handreiking regionale beleidscyclus. Daarin worden drie adviesmomenten benoemd. ‘Er is geen discussie over of advisering op VTH-taken nodig is’, constateert de ILT. ‘Maar advisering op omgevingsbeleid en omgevingsplannen vindt minder vaak plaats en is nog in ontwikkeling. De regionale beleidscyclus functioneert dus nog niet.’ Daarmee komt vooral de signaalfunctie van de omgevingsdiensten niet uit de verf. ‘Zij kunnen zelf in het belang van de leefomgeving zaken aankaarten en daar ongevraagd advies over geven.’ Dit komt volgens de ILT nu nog niet vaak voor. En als het al gebeurt, ‘dan is dit vooral bij adviezen over VTH.’

Capaciteit

De ILT wijt het aan de strakke, vaak nog outputgerichte financiering van de omgevingsdiensten door gemeenten (‘uurtje-factuurtje’).  Daardoor ontbreekt het de diensten aan voldoende capaciteit. Maar gemeenten zie ook ‘niet altijd’ de waarde in van de door de omgevingsdiensten verleende adviezen. Onder meer omdat gemeenten niet goed weten hoeveel ruimte er bestaat voor lokale afwegingen. ‘Dit komt door het verlies van kennis bij de gemeenten.’

Wettelijke basistaak

Nu is het nog aan de bevoegd gezagen om invulling te geven aan de adviestaken van omgevingsdiensten. Vanuit de diensten klinkt het geluid dat niet alleen het advies bij VTH-taken, maar ook dat bij omgevingsbeleid en omgevingsplannen een wettelijke basistaak zou moeten zijn. Daardoor zou er overal op dezelfde manier advies aan omgevingsdiensten kunnen worden gevraagd.  

Opvolging

Ook de opvolging van adviezen loopt uiteen. ‘De meeste gemeenten zien omgevingsdiensten als expert en nemen het advies over’, stelt de ILT. Maar ‘soms is dit niet het geval.’  De communicatie hierover is niet altijd transparant, ‘terwijl omgevingsdiensten deze informatie nodig hebben voor het uitvoeren van hun taken bij vergunningverlening, toezicht en handhaving.’

Open

Het zou helpen, stelt de ILT, als omgevingsdiensten ál hun adviezen - ook die niet tot een gemeentelijk besluit leiden - zouden publiceren. Dat is nodig, ‘omdat het belangrijk is dat de overheid open is over haar adviezen’. Volgens is de ILT is de onafhankelijkheid van de diensten ten opzichte van hun opdrachtgever niet in het geding. ‘Soms staan ze tegenover elkaar en vraagt de opdrachtgever een advies aan te passen. Maar uit het onderzoek blijkt niet dat omgevingsdiensten zich onder druk laten zetten om hierin mee te gaan.’

Robuust

Tegelijk met het ILT-onderzoek is ook de mate van robuustheid van de 25 omgevingsdiensten onderzocht. Dat gebeurde door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Per 1 april 2026 moeten alle omgevingsdiensten robuust zijn, maar dat gaan drie zeer vermoedelijk niet halen (Achterhoek, Limburg-Noord en De Vallei) en van negen andere is het nog zeer de vraag of het lukt. Daarmee zou slechts een krappe meerderheid van vijftien omgevingsdiensten over een jaar robuust genoeg zijn.