‘Financiering VTH-taken moet compleet anders’

Gemeentelijke leges zijn ‘een warboel.’ Dat concludeerde Vereniging Eigen Huis na raadpleging van alle legesverordeningen sinds de invoering van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb). Dat beeld klopt, stelt directeur Wico Ankersmit van de Vereniging Bouw & Woningtoezicht Nederland. ‘Er zijn heel gekke dingen ontstaan.’

Private borgers

Door de per 1 januari 2024 ingevoerde Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) verschuift de bouwtechnische beoordeling van bouwwerken in de zogeheten gevolgklasse 1 (eenvoudige bouwwerken) naar private kwaliteitsborgers. Voor de verbouw werd een uitzondering gemaakt: het toezicht daarop berust voorlopig nog bij gemeenten. Ook de beoordeling van grote bouwplannen zal naar de markt verschuiven, maar dit zal nog enkele jaren duren. De verwachting van oud-minister De Jonge was dat de legesopbrengsten voor gemeenten als gevolg van de verschuiving van de inspecties naar de markt grosso modo met zo’n  30 procent zouden dalen.

In de war

Uit het onderzoek van Eigen Huis blijkt dat gemeenten zich nog niet goed raad weten met de nieuwe realiteit. ‘Ze zijn in de war’, concludeert ook Ankersmit. ‘Het probleem was dat de VNG in eerste instantie een model-legesverordening had bedacht met een vast bedrag voor een omgevingsplanactiviteit. Toen hebben wij als vereniging meteen aangegeven: dat betekent het faillissement van het VTH-beleid van gemeenten. Want dat zou immers betekenen dat je voor de bouw van tachtig nieuwe woningen hetzelfde bedrag in rekening moet brengen als voor een dakkapel: zo’n 287 euro. Daar kun je natuurlijk nooit een gemeentelijke VTH-afdeling voor opgetuigd houden.’

Vreemdste uitschieters

Het plan met vaste bedragen werd opengezet voor eigen invulling. Maar als reactie daarop ontstaan volgens Ankersmit nu bij gemeenten ‘de vreemdste uitschieters’. Hij geeft de gemeente Beek als voorbeeld, die voor het bouwen of verbouwen van een bouwwerk voor de omgevingsplanactiviteit een legestarief hanteert van 83 euro 50 per vierkante meter bruto-vloeroppervlak. Ankersmit: ‘Dus als je in die gemeente een schuur met verdieping wil bouwen van 100 vierkante meter, dan betaal je aan leges 200 keer 83,50 is 16.700 euro. Ik kan me niet voorstellen dat dat in de praktijk gebeurt. Dan denk ik dat de gemeenteraad binnen een week eieren naar het hoofd krijgt.’

Gekke dingen

Een ander voorbeeld is Nieuwegein, die volgens Eigen Huis geen enkel bedrag aan leges in rekening zou brengen. Ankersmit: ‘Ik heb even met die gemeente gebeld. Die hebben in hun legesverordening inderdaad nul euro staan. Maar ze hanteren een basisbedrag van 159 euro, waar bovenop nog diverse advieskosten kunnen komen, zoals die van welstand. In de gemeente Haarlem gaat het om een standaardbedrag voor een omgevingsplanactiviteit. Voor de bouw van twintig woningen betaal je er 287 euro, maar gaat het om een buitenplanse omgevingsplanactiviteit, dan rekenen ze ineens een bedrag van 9.660 euro. Dan moet je je daarbij voorstellen dat het ook om een erkertje of dakkapel kan gaan, dat 30 centimeter breder is dan het omgevingsplan toestaat. Dan zou je daar dus bijna 10.000 euro voor moeten betalen. Ik geloof in gekke dingen, maar ik kan me niet voorstellen dat een gemeente zoiets lang kan volhouden.’

Opsplitsen

De gemiddelde daling van de leges met 30 procent die voormalig minister De Jonge verwachtte, sluit aan bij waarop Ankersmit voor invoering van de Wkb op inzette. ‘Je moet de leges opsplitsen in een ruimtelijke en een technische kant. Die eerste blijft bij gemeenten. Dan gaat het over locatie-onderzoek, de welstand, het bestemmingsplan, het uitzetten van de bouw, noem maar op. De technische kant die naar de markt overgaat betreft de toetsing van en het toezicht op de regels uit het BBL. Dat is ongeveer 30 procent van de totale tijdsbesteding.’

Paar foto's

De variatie in tarieven voor wat de aanvrager totaal moet betalen, wordt versterkt door de sterk uiteenlopende tarieven die de private kwaliteitsborgers hanteren. ‘Die vliegen ook alle kanten op’, zegt Ankersmit. Hij krijgt mopperende borgers aan de lijn die worden gepasseerd door collega’s die het voor de helft van het bedrag zeggen te kunnen doen. ‘Maar wat doen die dan? Het gaat om te komen tot een betere bouwkwaliteit, en dus om meer dan het sturen van een paar foto’s.’

Uit de hand

Bij de cursussen die hij over bouw- en woningtoezicht geeft, haalt Ankersmit graag de gemeente Voorst aan. Iemand die daar in het buitengebied voor 20.000 euro een standaardschuurtje wilde bouwen, was minimaal 6.000 euro aan kwaliteitsborging kwijt. ‘Dus ja, dat loopt uit de hand’, zegt Ankersmit. ‘Men zoekt nog naar een goede kosten-batenverhouding.’

Kritisch

Het probleem met de Wkb is dat er volgens hem zoveel compromissen over zijn gesloten, dat bijna niemand er nog een warm voorstander van is. In de Eerste Kamer, altijd al kritisch over de wet, gaan al geluiden op om het toezicht door private kwaliteitsborgers tot nieuwbouw te beperken en de overheveling van de controle op verbouw opnieuw uit te stellen of zelfs helemaal buiten de Wkb te houden.

Krenten

Geen goed idee zonder hierbij ook de financiële kant voor VTH mee te nemen, volgens Ankersmit. ‘Dan krijg je de discussie terug die ik acht jaar geleden al voerde. Dan krijgt de markt met nieuwbouw de krenten uit de pap en resteren gemeenten de schuren en dakopbouwtjes: veel werk voor weinig geld. Dan loopt de financiële positie van gemeenten nog meer spaak. Er moet een compleet andere financieringsvorm voor VTH komen. Nu worden gemeenten links  en rechts uitgekleed, maar als het ergens met de bouw misgaat, krijgen ze gelijk op hun donder.’

Motie

Vorige maand publiceerden de VNG en  de Vereniging BWT Nederland een onderzoek naar alternatieve financiering van VTH-taken. Ankersmit: ‘Daar moet nu echt iets mee worden gedaan, voordat het faillissement van VTH moet worden aangevraagd.’ De gemeente Nieuwegein roept in een motie op de komende ALV al op om de Wkb te herzien. Verwant hieraan is een oproep van Gooise Meren om gemeenten meer geld ter beschikking te stellen voor de financiering van omgevingsdiensten.